Rəqabət, yoxsa soyuq müharibə? - Regional güclər ABŞ, Çin və Rusiya arasında necə seçim edəcəklər?..

Memun Fendi
“Şarkul Avsat” qəzeti, 5 aprel 2021-ci il

İctimaiyyətin bir tərəfində Çin və Rusiyanın, bir tərəfində isə ABŞ-ın yer aldığı bu rəqabət təkcə diplomatik hay-küydən ibarətdir, yoxsa fərqli bir qlobal nizamı xarakterizə edən yeni soyuq müharibənin əlamətləridir? Yaxud da, bəlkə, qlobal sistemə çox da təsir etməyəcək rəqabət və təsir sahələri axtarışı ilə əlaqəlidir?

Bu qarşılıqlı əlaqədə olan sualların cavabları ilk növbədə ərəb ölkələrinin təhlükəsizliyi ilə bağlı problemlərə təsir göstərə bilər.

Çin-lə ABŞ arasında Alyaskada keçirilən görüş barədə düşünməyə ehtiyac var. Ən azından son 20 ili nəzərə alsaq, iki ölkə arasındakı bu üzləşmə görülməmiş bir vəziyyətdir. Bu prezident Co Baydenin aparıcı Corc Stefanopulos tərəfindən Putini qatil kimi təsvir etməsi ilə razılaşması qədər misilsiz hadisədir.

Görünür, bu cür qarşıdurmalar Baydenin ABŞ, Avropa, Hindistan, Yaponiya və Cənubi Koreyadan ibarət olan demokratik ittifaqı ilə Çin və Rusiyanın təmsil etdiyi diktatura ittifaqı arasında yeni bir soyuq müharibə yaradır. ABŞ-ın Çin Kommunist Partiyasının bəzi liderlərinə qarşı tətbiq etdiyi, həmçinin Avropanın Putinə qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar hər gün gözümüzün önündə formalaşan bu qarşıdurmanın iki tərəfini ayıran xəttin xüsusiyyətlərini bir daha təsdiqləyir.

ABŞ dövlət katibi Entoni Blinkenin digər həmkarları ilə danışıqlarına və ABŞ Dövlət Departamenti tərəfindən nəşr olunan son insan hüquqları hesabatına gəldikdə isə, şübhəsiz insan hüquqları, demokratiya və güclü vətəndaş cəmiyyəti yaxın gələcəkdə ABŞ xarici siyasətinin təməl daşları olacaq. Eyni şəkildə bölgədəki həmkarları olan Türkiyə və Misirin xarici işlər nazirləri ilə apardığı görüşdə rus silahlarının alınması ilə bağlı xəbərdarlıqlar verməsi də yeni beynəlxalq rəqabəti bir daha gözlər önünə sərir.

Beləliklə, yeni dünyanın mənzərəsi aydın görünür: bir tərəfdə Çin və Rusiya, digər tərəfdə isə ABŞ və demokratiya ittifaqının yer aldığı iki rəqib düşərgə...

Bəs iki düşərgənin İrana qarşı siyasətləri necədir? Məsələn, Vyanada ABŞ və İran arasındakı görüşlərdə üçüncü tərəf olan Avropa vasitəsilə ortaya çıxan boz bir sahə var. Yenə də bu qəzetin yazıçılarından biri olan Əbdürrəhman Rəşidin uzun müddətdir izah etməyə çalışdığı kimi, Çinlə İran arasında gizli sövdələşmələr aparılır.

Hər iki düşərgənin İranla münasibətlərini müxtəlif səviyyələrdə izah etmək cəhdləri bölgənin rəqabət sahəsinə çevrildiyini göstərir. Bu, böyük güclərin bölgəyə laqeyd yanaşmasından çox, onunla maraqlandığına işarə edir. Beləliklə, vəziyyət ABŞ-ın bölgədən geri çəkildiyi təəssüratını vermir.

Yaxın Şərq mənzərəsindəki ilk detalların xüsusiyyətləri onu göstərir ki, hazırda ölkələrin qarşısında iki düşərgə arasında açıq bir seçim etmək öhdəliyi durur. Ancaq bu dəfə iki düşərgədən birinə qoşulmaq məsələsi bir düşərgəyə olan bağlılığı elan etmək və ya əvvəlki tarixi münasibətlərə güvənmək qədər asan olmayacaq. Avropa Birliyinə daxil olmaq üçün Birliyin Türkiyəyə tətbiq etdiyi xüsusiyyətlərə bənzər şəkildə digər xüsusiyyətlər tələb ediləcək. Bu, o deməkdir ki, bəzi ölkələr demokratik ittifaqlar klubuna qoşulmaq istəsələr də, bölgə ölkələri demokratiya, insan hüquqları və vətəndaş cəmiyyəti ilə bağlı mövqelərini dəyişdirməli olacaqlar.

Orijinal

Tərcümə PİA.az-ındır.

Fatimə ƏLİYEVA
pia.az