Tehran və Moskvanın strateji əməkdaşlığı - İran biznesi Rusiya ilə əlaqələrin inkişafı üçün dörd model təklif edir...

PİA.az RBK-ya istinadən xəbər verir ki, Tehran Palatasının Ticarət və Sənaye (TTCI) Geosiyasət Analitik Mərkəzinın bu ay dərc olunan “Rusiya-İran ticarət əlaqələrinin problemləri və perspektivləri” haqqında hesabatda qeyd edilir ki, 2022-ci ildə İran Rusiyaya istehsal olunan məhsulların ixracını əhəmiyyətli dərəcədə artırıb, lakin iki ölkə hələ iqtisadi sahədə strateji tərəfdaşlıq qurmayıb (Moskvanın iştirakı ilə tikilmiş Buşəhr AES-i nəzərə almasaq).

Palatanın strateji tövsiyələri arasında İranın Rusiyanın Volqoqrad və ya Mahaçqala limanlarından hissə alması və İranın istehlak mallarının birbaşa tədarükü üçün mərkəzlərin yaradılması da var.

Dünənə qədər Rusiya və İran münasibətlərində niyə iqtisadiyyat prioritet deyildi?

Hesabatda qeyd olunur ki, Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Rusiya ilə İran arasında ticarət əsasən “geosiyasi zərurət”lə bağlı idi, lakin iqtisadi əlaqələrin inkişafı prioritet məsələyə çevrilmədi.

Əvvəlki illərdə iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 4 milyard dollar həcmini ötmədi (FCS-in məlumatına görə, 2021-ci ildə Rusiyanın İrana ixracı 3 milyard dollar olub). Səbəb isə Rusiya şirkətləri və bankları Qərblə ticarətə maraq göstərməsi olub. “...Bununla belə, Ukraynadakı hərbi əməliyyatlar “Rusiyanın Qərbin bir hissəsi olması ilə bağlı fərziyyələrə son qoyub”, deyə hesabatda qeyd edilir.

Ötən illərdə Rusiya-İran ticarət dövriyyəsinin 80%-ə qədəri kənd təsərrüfatı məhsulları və ərzaq mallarının payına düşüb və bu kateqoriyalar həm Rusiyadan İrana çatdırılmada, həm də əksinə üstünlük təşkil edirdi. Lakin son aylarda İran Rusiyaya sənaye mallarının ixracını (polistirol, nasoslar, avtomobil hissələri, metal emalı üçün dəzgahlar və s.) 30% artırıb ki, nəticədə bu mallar ilk dəfə olaraq Rusiyaya idxal olunan malları üstələyib. Hesabatda qeyd edilir ki, İrana Rusiya istehsalı olan mallar da adxil olur.

İranın Ticarətin İnkişafı Təşkilatının rəhbəri Əlireza Peymanpak isə bildirib ki, Rusiyaya 80 milyard dollardan 100 milyard dollara qədər idxal “qeyri-dost ölkələrdən” gəlir və indi isə İran malları üçün böyük potensial bazar imkanları açılır. Peymanpakın bu sözlərini İranın “Donya” biznes qəzeti sitat gətirir.

Hələlik, Makroiqtisadi Təhlil və Qısamüddətli Proqnozlaşdırma Mərkəzinin məlumatına görə, Rusiya İranın on ən böyük xarici ticarət tərəfdaşından biridir, lakin onun payı 1-3% səviyyəsində dəyişir ki, bu da Çin, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və İraqın payından xeyli aşağıdır.

İranda Rusiya ilə iqtisadi münasibətlərin hansı perspektivlərini görürlər?

Rusiya üçün həm müsbət, həm də mənfi ssenariləri təhlil edən Palata hesab edir ki, Rusiya-İran ticarətinin gələcək inkişafı Ukraynadakı hərbi münaqişənin nəticəsindən asılı olacaq. Eyni zamanda, Tehran Biznes Assosiasiyasının ekspertləri İranın Rusiya ilə iqtisadi münasibətlərdə mövqeyinin optimal modelini seçməyə çağırırlar. Onlar dörd alternativ təklif edirlər:

- Qərblə Rusiya arasında balansı saxlayan Hindistan modeli;
- Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin həllində vasitəçi rolunda çıxış edən, özünə iqtisadi fayda gətirən Türkiyə modeli;
- Rusiyanı iqtisadi cəhətdən dəstəkləyən, lakin hərbi əməliyyatlarda kömək etməyən Çin modeli;
- Rusiya ilə “ehtiyatlı” qarşılıqlı əlaqəsi olan Almaniya modeli.

İran nə təklif edir?

“İran iqtisadiyyatının uzun illər ərzində yaşadığı şərtləri (nüvə proqramının inkişafı üçün Qərbin sanksiyaları) və Ukrayna münaqişəsinin inkişafı ssenarilərini nəzərə alsaq, İran və Rusiya arasında münasibətlər möhkəmlənərsə, İran əvvəlkindən daha böyük ölçüdə sanksiyalara məruz qalacaq”, deyə hesabatda xəbərdarlıq edilib.

Buna görə də müəlliflər iddia edirlər ki, Tehranın Rusiya ilə Qərb arasında münasibətlərə balanslı yanaşması həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Eyni zamanda, Rusiya ilə bağlı iqtisadi strategiya aşağıdakı mülahizələrə əsaslanmalıdır:

- İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və Rusiya ilə ticarətin artırılması o həddə çatıb ki, Moskva ikitərəfli əməkdaşlığa göz yuma bilməz;
- Rusiyanın Hind okeanının isti sularına çıxış ehtiyacının vurğulanması (İranın Fars və Oman körfəzlərinə çıxışı var);
- İran, Rusiya və Hindistan arasında üçtərəfli əməkdaşlıq modellərinin formalaşdırılması, o cümlədən Oman körfəzində İranın Çabahar limanının tikintisi;
- Moskva ilə hərbi-texniki əməkdaşlıq ittihamı ilə İrana qarşı yeni ikinci dərəcəli Qərb sanksiyalarının tətbiqinin qarşısının alınması;
- Azərbaycan, Ermənistan və Tacikistan iş adamları və Rusiyanın İslam regionları ilə əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi;
- Rusiya bazarına çatdırılma üçün İranın kiçik şirkətlərindən ixrac konsorsiumlarının yaradılması;
- Rusiya, Hindistan və digər tərəflərin iştirakı ilə Xəzər dənizinin qaz ehtiyatlarının hasilatı və ötürülməsi üzrə konsorsiumun yaradılması.

Xüsusən, Palatanın hesabatlnda İranı Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin çatışmayan xətlərindən birini (Rusiya, İran və Hindistan hələ 2000-ci ildə bu layihə ilə bağlı razılığa gəlmişdi, və o zaman Azərbaycan da bu layihəyə qoşulmuşdu), xüsusən də Rəşt və Astara arasındakı dəmir yolunun tikintisini mümkün qədər tez tamamlamağa çağırır.

Həmçinin, hesabatda Rusiyaya ərzaq ixracı üçün xüsusi holdinq yaradılması təklif olunur (İran Rusiyaya pomidor, xiyar, püstə, pendir, alma və s. verir). Başqa bir fikir iranlıların Rusiya limanlarında (məsələn, Volqoqrad çay limanında və ya Xəzərdəki Mahaçqala limanında) “əgər dövlətin kifayət qədər maliyyə imkanları varsa”, bu səhmləri almasıdır.

Qeyd edək ki, hazırda İran artıq Həştərxan vilayətində “İran mallarının Rusiya bazarına ixracı üçün qapı” adlandırılan Solyanka limanında 53% paya malikdir.

pia.az