Çərşənbə axşamı, 19 Mart 2024
USD : 1.7
EUR : 1.8724
Hava
+25 ° Baku
+18 ° Quba
+17 ° Qusar
+22 ° Gəncə
+27 ° Lənkəran
+32 ° Naxçıvan
+30 ° Salyan
+19 ° Şəki

Körfəz və Türkiyə arasında yeni dövr: Dəyişən geosiyasətin mənası...

BƏƏ-nin diplomatiya və iqtisadiyyatda yüksəlişi həm də panərəbizm (nasirizm) və panislamizm (ixvanizm) ideyalarının köhnəlməsinə işarədir...

Gökhan Çınkara
“The Independent” qəzeti, 29 noyabr 2021-ci il

Ötən həftə “Independent Türkiyə”nin baş redaktoru Nevzat Çiçek maraqlı bir məlumat paylaşıb: Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd ibn Zeydan prezident Ərdoğanla görüşmək üçün Türkiyəyə gələcəkdi. Bu xəbər çoxlarını təəccübləndirib.

Vəliəhd şahzadə noyabrın 24-də Ankarada Ərdoğanla görüşüb və onun nümayəndə heyəti ilə bir sıra əməkdaşlıq müqavilələri imzalayıb. Bu təəccübün səbəbi, əslində, başa düşüləndir. 2011-ci ildə başlayan “Ərəb Baharı” prosesi bölgədəki monarxiyaları ilə Qətər və Türkiyənin başçılıq etdiyi bloku üz-üzə qoymuşdu. Bu vəziyyət isə artıq keçmişdə qalıb.

Yaxın Şərq yeni dövrün astanasındadır

Bu yeni dövrün (Körfəz baxımından) nəyə işarə etdiyini müşahidə etmək üçün makro səviyyədə dövlətin, cəmiyyətin və siyasətin dəyişən mənasına diqqət yetirmək lazımdır. Artıq dövlət pul paylayan bir təşkilat deyil. Cəmiyyət isə passiv, yerli və qapalı qrupun hakim olduğu bir struktura bənzəmir. Siyasət də millətçi və dini sosializmin sürətləndirdiyi qruplaşmaların sahəsi olmaqdan çıxıb.

Körfəz əsaslı yeni diplomatiya ərəb ölkələrinin əsas nöqtəsidir.

Bölgənin keçmiş diplomatik mərkəzləri (Qahirə, Bağdad və Dəməşq) öz əhəmiyyətini qoruyub saxlasalar da, təsirlilik baxımından mənzərənin dəyişdiyi görünür. Əbu-Dabi və Ər-Riyadın tutacağı yeni mövqelərin dəyəri günü-gündən artır. Köhnə mərkəzlərin süqutu izaholunmaz mürəkkəb bir prosesin nəticəsidir ki, burada iqtisadi güc və hərbi çəkindirmə təkcə onların əlindən çıxıb.

Məsələ, əslində ərəb kimliyinin dəyişən istiqaməti və icma olmanın mənası ilə bağlıdır. Ərəbdilli xalqlar arasında etnik mənsubiyyətlə sürətlənən ərəbçilik və ya dini inancdan qaynaqlanan ümmətçilik aktual və cəlbedici deyil.

Ərəblər maddi maraqları aşan yüksək dəyərlərdə birlikdə hərəkət etməyə çalışmırlar. Bu səbəbdən də ərəb küçəsini birləşdirən hadisələr, insanlar, ideyalar günü-gündən azalır.

Budur, təkrar etdiyim, lakin bu reallığı tam təsvir edən yeni bir fenomen: ərazi millətçiliyi.

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) İsraillə diplomatik münasibətləri normallaşdırmasını ehtiva edən İbrahim sazişləri geniş müzakirə olunub.

Bu razılaşmanı yaradan və təşviq edən sosial dinamika bu intellektual qarışıqlıqda müzakirəyə layiq mövzu kimi görünmür.

Məsələ bir qədər burada qalıb.

Ərəb dünyasında yeni elita yaranır

Neftdən asılı olan ərəb iqtisadiyyatları bu çıxılmaz vəziyyətdən çıxmaq istəyir. Yeni iqtisadi transformasiya yeni sektorların yüksəlişi deməkdir. Bu, həmdə yeni elita deməkdir.

Ölkələrə rəhbərlik edən komandanın yeni komanda ilə əvəzlənməsi kadr dəyişikliyi demək deyil; o, həmçinin cari və əsas yeni dəyər dəstlərinin, baxışların və siyasətlərin istiqamətini göstərir.

Bu arqumentlərin bağlı olduğu məqam BƏƏ-nin İsraillə diplomatik razılaşmaya görə cəld hərəkət etməsi, eləcə də region ölkələrinin belə bir addıma sərt və ekoloji reaksiya verməməsidir.

Yaxın Şərq zəhmətkeşləri yaxşı bilirlər ki, ərəb ölkələrinin hökmdarları İsraillə görünən və açıq diplomatik əlaqələr qurmaqdan çəkinirdilər.

Bu, istər öz vətəndaşları, istərsə də işləmək üçün gələn nisbətən çox sayda fələstinli tərəfindən yaradıla bilən sosial hərəkətlilik narahatlığı idi.

Digəri, ümumi ərəb siyasətində İsraillə bağlı konsensusu pozmamaq lazım olduğu inancı idi.

Bu ikili təşviş və qorxu sanki öz reallığını və aktuallığını itirib.

BƏƏ-nin bu addımı atması, məncə, regional reallığın əsas mənbəyi olan ictimai quruluşdadır.

Savadlı gənclərin sayının nisbi artması, onların mütəxəssis vəzifələrinə keçməsi ölkədə prodüser təbəqələrinin tələblərinin əks-səda doğurmasına səbəb olur.

Son illərdə Körfəzdə müşahidə olunan sürətli və inqilabi dəyişikliklərin səbəblərindən biri də budur. Türkiyədəki bir çox şərhçi BƏƏ ilə yeni qızışan münasibətlərin iqtisadi ölçüsünü vurğulayır. Amma bu, yüksələn yeni elitanın üstünlüklərini və ictimai tələbləri nəzərə almayan bir yanaşmadır.

İqtisadi əlaqələri vurğulayaraq, iki ölkə arasındakı münasibətlərdə yeni dövrün mahiyyət etibarı ilə praqmatik və boş bir prosesdə getdiyini izah etməyə çalışırlar. Mən bununla razı deyiləm.

Ərəb Baharından sonra yaranan yeni nizam bir çox cəhətdən özünü normallaşdırır. Başlanğıcda bu, regional reallığa çox yad bir yanaşmanın inteqrasiyası cəhdi kimi görünsə də, indi bir çox ölkələr bu yeni geosiyasi müttəfiqlik xəttinə uyğunlaşmaq istəyirlər.

Kiçik, lakin təsirli ölkə olmaq yolunda olan BƏƏ-nin diplomatiya və iqtisadiyyatda yüksəlişi həm də panərəbizm (nasirizm) və panislamizm (ixvanizm) ideyalarının köhnəlməsinə işarədir.

BƏƏ-nin irəli sürdüyü ideya və layihələrin təkcə təbii təsir dairəsi olan Körfəzdə deyil, həm də geniş ərəb coğrafiyasında müttəfiqlər tapmasının səbəbi də budur. Yeni reallıq BƏƏ tərəfindən qaldırılıb və yayılıb, ancaq bu, onu da aşan bir vəziyyətdir.

Yeni dövrdə Türkiyə və Körfəz ölkələri

Türkiyənin BƏƏ ilə münasibətlərə yenidən baxması regionda dəyişən struktur reallığın (iqtisadi, ideoloji və demoqrafik) göstəricisidir. Bu da elə bir təəssürat yaradır ki, ABŞ-dan sonra Yaxın Şərqdə BƏƏ ilə əlaqələr qurmaq və onunla konsensus axtarmaq lazımdır.

Ona görə də dövrün açar sözü “konsensus”dur. Bu yeni dövrdə milli sərhədləri aşan, cəmiyyətləri bir ideal ətrafında birləşdirməyə çalışan və bunu dövlətin köməyi ilə dəstəkləyən ideologiya və ideyalara yer yoxdur. Deyə bilərəm ki, Qətər Əl-Ula Sammiti ilə bu vəziyyəti qəbul edib.

Qeyd edək ki, Qətərlə bağlı cari xəbərlər ölkə daxilində seçkilər və islahat cəhdləri kimi mövzular ətrafında cərəyan edir. İran və Türkiyənin qərar verici qüvvələrinin bu nöqtədə tutacaqları yeni mövqelər önəmlidir. “Ərəb Baharı” prosesində Türkiyənin Yaxın Şərqdə əsas aktyora çevrilməsi ehtiyacının arxasında duran səbəblərdən biri İranın vəkil qüvvələr vasitəsilə şiə ərəb əhalisini özünün yerli əlaltılarına çevirmək cəhdi olub.

Digər məsələ isə nüvə silahı əldə etməsi və İranın bölgədəki qüvvələr balansını öz xeyrinə manipulyasiya etmək cəhdləridir ki, bu da Türkiyə və region ölkələri üçün həyəcanverici addımlar kimi qiymətləndirilir.

Türkiyəni Körfəzlə yaxınlaşdıran reallığın çoxölçülü olduğunu izah etməyə çalışdım. Aydındır ki, Türkiyə iqtisadiyyatının gedişatı daxili maliyyə ilə davam edə bilməz və onun xarici investisiyalara ehtiyacı var. Onu da deyə bilərik ki, bir çox şirkətlərin xərci xarici investorlar üçün məzənnəyə görə cəlbedici olub.

BƏƏ-nin müəyyən sektorlara marağı Türkiyənin mövcud iqtisadi şərtlərinə həyat verməkdən kənardadır. BƏƏ-nin qərar qəbul edən qüvvələrində strateji perspektiv üstünlük təşkil edir və onlar uzunmüddətli bir proses düşünürlər.

Orta müddətli dövrdə genişlənəcək və kök salacaq ideya və təşəbbüslər üçün Türkiyənin yaradacağı imkanlar çox önəmlidir. Körfəzdə başlayan “ərəb neo-texnokratizmi” Türkiyəni gələcəkdə təbii müttəfiq kimi görür.

Orjinal

Tərcümə PİA.az-ındır.

Fatimə ƏLİYEVA
pia.az


Etiket:


Digərxəbərlər

General Mövlam Şıxəliyevin 2 milyondan çox əmlakı özünə qaytarıldı - Siyahı

Putinin ilhaq və səfərbərlik qərarı - Bundan sonra müharibənin taleyində hansı faktorlar əsas rol oynayacaq?

Populyar xəbərlər

Bukingem sarayı kral III Çarlzın ölüm xəbərini təkzib edib - Yenilənib

Məşhur avtomobil markasının Azərbaycanda istehsal tarixi açıqlandı 

Prezident Xankəndidə Novruz tonqalını alovlandırıb, xalqı təbrik edib - Yenilənib

Növbəti köç karvanı Füzuli şəhərinə çatıb, mənzillərin açarları təqdim olunub - Yenilənib

Tacir Şahmalıoğlu: “Evliliyim alınmadı, boşandım”

Nömrəsini sərnişinə vermək istəyən sürücü cəzalandırıldı - Açıqlama

“Qarabağ”ın baş məşqçisi cəzalandırılıb

Ermənistanın Hindistandan aldığı silahlar yararsız vəziyyətdədir...

Ən çox oxunanalar