Cümə, 29 Mart 2024
USD : 1.7
EUR : 1.8724
Hava
+25 ° Baku
+18 ° Quba
+17 ° Qusar
+22 ° Gəncə
+27 ° Lənkəran
+32 ° Naxçıvan
+30 ° Salyan
+19 ° Şəki

Azərbaycan-Ermənistan sərhədindəki təxribatların səbəbləri

Dr. Cavid Vəliyev (Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzi)
Milliyet qəzeti, Türkiyə 02.06.2021

Azərbaycan Ordusunun 44 günlük müharibə ilə Qarabağı işğaldan azad etməsindən sonra tərəflər arasında qarşıdurma iki ölkənin 30 ildir Ermənistanın işğalı altında qalmış, beynəlxalq səviyyədə tanınan sərhədlərinə keçib.

Mayın 27-də Azərbaycanın azad edilmiş Kəlbəcər bölgəsinə soxulmağa, sərhəd zastavasının arxasında minalar basdırmağa cəhd edən erməni hərbçilərindən altısı Azərbaycan Sərhəd Qoşunlarının əsgərləri tərəfindən ələ saxlanılıb. Amma tərəflər arasında sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi ilə bağı ziddiyyətlər bundan əvvəl başlayıb. Bu məsələnin münaqişəyə, problemə çevrilməsinin bir neçə səbəbi var.

Birincisi, Azərbaycanla Ermənistanın beynəlxalq səviyyədə tanınan dövlət sərhədi uzun illər ermənilərin işğalı altında olub. Bu müddət ərzində Ermənistan tərəfi həmsərhəd kənd və qəsəbələrini qanunsuz olaraq Azərbaycana tərəf genişləndirib, Azərbaycan ərazilərinə daxil olub. Bütün işğal boyu sərhəddə yerləşən erməni kəndlərinin sakinləri işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarından əkinçilik və heyvandarlıq üçün də istifadə edib. Başqa sözlə, burada yaşayan ermənilər ötən 30 ildə beynəlxalq birlik tərəfindən Azərbaycan ərazisi kimi tanınan torpaqları özününkü sayıblar. İndi isə onlar bu imkanları itirir və bu, onlarda narahatlıq yaradır.

Bir sözlə, 30 il idi ki, bu kəndlərin sakinləri əkinçilik və heyvandarlıqdan gəlirlərini Azərbaycan torpaqları hesabına qazanırdılar. İndi onlar bu gəlirdən məhrum olurlar. Artıq sərhədlərə nəzarət təbii olaraq Azərbaycana keçir, nəticədə bəzi erməni kəndlilər yerləşdikləri Azərbaycan torpaqlarını tərk etmək məcburiyyətində qalırlar. Üstəlik, indi onlar otlaq sahələrini itirdikləri üçün heyvanlarının çoxunu satmağa çalışır, yaxid “əkin torpaqları”ndan istifadə edə bilmədiklərindən şikayətlənir. Bu isə Ermənistan daxilində əlavə təzyiqə çevrilir, siyasi həllə nail olunmadıqda isə təxribatlara yol açır.

İkincisi, bütün bunlar Ermənistanda keçiriləcək növbədənkənar seçki ərəfəsində baş verir. Başqa sözlə, sərhəddə yaşananlar ölkə daxilində şiddətli iqtidar-müxalifət qarşıdurmasına da səbəb olur.

Ermənistanda növbədənkənar parlament seçkisi iyunun 20-də keçiriləcək. Seçki ərəfəsində aparılan rəy sorğuları göstərir ki, Paşinyanın dəstəyi 32%-dən 24%-ə düşüb. 44 günlük müharibəni uduzmuş tərəfin baş naziri indi sərhəd hadisələrinə görə rəqibləri tərəfindən bir qədər də sıxışdırılır. Beləliklə, xalqı arasında ona dəstək getdikcə azalır.

Daxildə Paşinyana təzyiqi artıran əsas qüvvələr 44 günlük müharibədəki məğlubiyyəti həzm edə bilməyən, mütəmadi olaraq təxribat xarakterli açıqlamalar verən, 10 noyabr bəyannaməsini dəyişdirməyə çalışan qruplardır. Onlara fikrincə, 10 noyabr bəyannaməsinin icrası təxirə salınmalıdır. Paşinyan isə əksini düşünür. O, hesab edir ki, bəyannamənin şərtləri sürətlə icra olunmalıdır.

Bütün bunların fonunda Ermənistanın seçkiyə qatılmaq niyyətini açıqlamış sabiq prezidenti, əslən Qarabağdan olan Robert Koçaryan radikal erməni diaspor təşkilatı ANCA-nın da dəstəyini qazanıb. Belə təşkilatlar Ermənistanın siyasətinə təsirini qoruyub saxlayır. Yeri gəlmişkən, sərhəddəki təxribatçı hərəkətləri onlar da dəstəkləyir.

Üçüncüsü, Paşinyan ictimaiyyət və müxalifət tərəfindən siyasi təzyiqlərin artdığını gördüyündən, o da bu məsələni gündəmdə saxlamağa məcbur olur. Məhz bu üzdən o, baş verənlərlə bağlı Rusiya və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) ilə danışıqlara başlamışdı. Lakin qarşı tərəfdən gözlədiyi dəstəyi almayan Nikol Paşinyan sonda müttəfiqlərini sərt tənqid etməyə girişib.

Bunun ardınca o, məsələni BMT Təhlükəsizlik Şurasında belə, qaldırılacağını bildirib. Amma unutmaq olmaz ki, Yerevan hələ 44 günlük müharibə zamanı Fransa və Rusiyanın təşəbbüsü ilə BMT TŞ-də Azərbaycan əleyhinə qərarın qəbuluna çalışmış, amma buna nail ola bilməmişdi.

Başqa sözlə, Paşinyan Ermənistanın beynəlxalq birlikdən çox şey ala bilməyəcəyini hələ 44 günlük müharibənin gedişində görüb. Odur ki, onun son addımları daha çox daxilə hesablanıb.

Dördüncüsü, 44 günlük müharibədən sonra regionda yaranmış geosiyasi vəziyyətdən narahat olan xarici güclərin müdaxiləsi ilə bu məsələ daha da böyüməktədir.

Xüsusilə 44 günlük müharibəyə son qoymuş 10 noyabr bəyannaməsində Türkiyə və Rusiyanın iştirakından narahat olan Fransa təxribat xarakterli açıqlamalar verir. Fransa prezidenti Emmanuel Makron öz sərhədlərinə nəzarəti bərpa edən Azərbaycan Ordusunu Ermənistan ərazilərini işğal etməkdə günahlandırır. Lakin burada əsl məqsəd Ermənistanda keçiriləcək növbədənkənar seçkidən əvvəl radikal millətçi qrupların dəstəklənməsidir.

Digər tərəfdən, ABŞ prezidenti Co Baydenin 1915 hadisələri ilə bağlı açıqlamaları növbədənkənar seçki ərəfəsində Türkiyənin bölgədəki fəallığından narahat olanları bir qədər də həvəsləndirib.

Beləliklə, sərhəddəki son təxribatlar regional güclər arasında mübarizənin bir hissəsi kimi də qəbul oluna bilər.

Beşincisi, Paşinyan hökuməti hələ də Ermənistan Ordusuna tam nəzarət edə bilmir. Unutmayaq ki, müharibədən sonra Ermənistan Ordusu ilə Paşinyan arasında 10 noyabr bəyannaməsinin şərtlərinin icrası və Azərbaycanla davam edən sülh danışıqları ilə bağlı ziddiyət yaşanmışdı. Nəticədə, Paşinyan Silahlı qüvvələrin Baş Qərargah rəisi Onik Qasparyanı çətinliklə də olsa, istefaya göndərmiş, amma bu zaman Ermənistan prezidenti Armen Sarqsyan və bəzi siyasətçilər Qasparyanı dəstəkləmişdi.

Odur ki, indi son sərhəd təxribatlarının Ermənistan Ordusundakı bəzi qruplar tərəfindən həyata keçirildiyi də iddia edilir.

Bu mənada, Paşinyana qarşı yalnız müxalifət çıxmır. Syasi və hərbi dairələrdə də ona qarşı olanlar var. Bu mənada, xüsusilə Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı radikal mövqeyi ilə tanınan xarici işlər naziri Ara Ayvazyanın adını çəkmək olar.

Altıncısı, gərginliklə paralel olaraq, tərəflər arasındakı sərhədlərin müəyyənləşdiriləməsi üçün diplomatik danışıqlar davam edir. Rusiya Federasiyasının xarici işlər naziri Sergey Lavrovun may ayında Ermənistana və Azərbaycana etdiyi səfərdən sonra yerli mətbuatda tərəflər arasında sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi üçün hazırlanmış yeni layihə mətni yayılıb. Sənəddən məlum olur ki, iki ölkə arasındakı sərhədin müəyyənləşdirilməsi üçün birgə komissiya yaradılacaq və bu işdə Sovet dövrünə – 1975-1976-cı illərə aid hərbi xəritə əsas götürüləcək.

Odur ki, sərhəddəki insidentlər diplomatik danışıqlara təzyiq vasitəsi də ola bilər. Məsələ ondadır ki, 1975-1976-cı illərin xəritəsinə görə, buradakı əsas yüksəkliklər Azərbaycanın nəzarətində qalmalıdır. Ermənistan bu vəziyyətin danışıqlar masasında dəyişdirmək istəyir.

Yerevan bildirir ki, Azərbaycan Ordusu 10 noyabr bəyannaməsinin 9-cu maddəsinə uyğun olaraq inşa edilməsi planlaşdırılan, lakin ermənilərin qəbul etmək istəmədikləri Zəngəzur dəhlizinin açılması üçün onlara hərbi təzyiq göstərir. Amma bu, 44 günlük müharibədə ağır məğlubiyyətə uğramış Ermənistanın sonrakı prosesi öz xeyrinə dəyişdirmək cəhdi kimi də qiymətləndirilir.

Müharibədən sonra Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Ermənistana konkret əməkdaşlıq təklifləri verib, hətta yekun sülh sazişinin şərtləri haqda danışmağa hazır olduğunu bildirib. Ermənistan isə Azərbaycanla müzakirələrə başlayaraq problemli məsələləri həll etməkdənsə, məsələləri beynəlxalq səviyyəyə qaldırmağa çalışır.

Lakin istər 44 günlük müharibənin gedişində, istərsə də son hadisələr zamanı Ermənistan Azərbaycana nə diplomatik, nə də hərbi bir təzyiq göstərə bilib. Odur ki, iki dövlət arasındakı fikir ayrılıqlarının yeganə həlli yollu danışıqlardır. Bundan kənarda Ermənistan rəhbərliyi və müxalifətinin bütün bəyanatları daxili ictimai rəyə hesablanıb.

(Türk dilindən tərcümə - WorldMedia.Az)
 
Orjinal: Milliyet

pia.az


Etiket:


Digərxəbərlər

General Mövlam Şıxəliyevin 2 milyondan çox əmlakı özünə qaytarıldı - Siyahı

Putinin ilhaq və səfərbərlik qərarı - Bundan sonra müharibənin taleyində hansı faktorlar əsas rol oynayacaq?

Populyar xəbərlər

Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi müharibə istəyir?..

Yarım milyon mənimsəyən baş həkim həbsdə öldü    

“Verdiyi koordinatlar o qədər dəqiq idi ki...” - Döyüş yoldaşları Milli Qəhrəman haqqında - Video

BMT Baş katibi azərbaycanlı diplomatı yüksək vəzifəyə təyin edib

Azərbaycanda taksilərdə gediş haqqı lövhəsinin nümunəvi forması açıqlanıb

Uçot dərəcəsi endirilir, amma kredit faizləri azalmır. Nədən...

Bakıda “Prius”ların kütləvi satışına başlanıldı - Foto    

Alen Simonyan və Sahibə Qafarova arasında keçiriləcək növbəti görüşün tarixi məlum olub

Ən çox oxunanalar