“Mən Azərbaycanda özümdən yaxşı rejissor tanımıram”

Əvvəldən belə danışmışdıq ki, həm rejissoru olduğu, həm də aktyor kimi çıxış etdiyi “Ana qaz” tamaşası bitəndən sonra Gənc Tamaşaçılar Teatrının qarşısında görüşək. Tamaşa bitəndən sonra müsahibim həm yorğun idi, həm də enerjili. Gümrah idi ona görə ki, sevərək məşğul olduğu teatrda daha bir uğurlu iş görmüşdü və bu ona zövq verirdi. Yorğun idi ona görə ki, bir neçə gün əvvəl onun barəsində mediada yazılan bəzi fikirləri, həmkarlarının intriqaya çəkəcək münasibətini işinə, sənətinə dəyə biləcək zərbə kimi qiymətləndirirdi: 

”Mən nəinki bir ayımı, heç bir həftəmi də intriqalara, qalmaqala həsr etmərəm, istəyirəm ki, bu müsahibə vasitəsilə, tamaşaçılara, oxuculara bir növ hesabat verim. Mən Akademik Milli Dram Teatrının direktoru İsrafil İsrafilova da, Gənc Tamaşaçılar Teatrının direktoru Mübariz Həmidova da minnətdaram ki, mənə teatrda şərait yaradıblar və öz tamaşalarımı hazırlayıram. İndi başqa aktyorlar barəmdə nə danışıblar, Allah köməkləri olsun. Mən isə sənətdən, gördüyüm işdən danışmaq istəyirəm. Gəl, elə bu müsahibəni mənim oxuculara hesabatım kimi edək”. 

Beləliklə, modern.az saytının növbəti müsahibi, Gənc Tamaşaçılar Teatrının rejissoru, əməkdar artist, rejissor olsa da əsas tamaşalarında aktyor kimi də çıxış edən Nicat Kazımovdur

“Mən onlar kimi ola bilmərəm, onlar da mənim kimi”

- Bir neçə tamaşanıza baxmışam. Bu dəfə də “Ana qaz”a tamaşa etdim. Deyəsən teatrda xüsusi olaraq, xeyli fərqli  Nicat Kazımov xətti görünməkdədir...

- Əslində fərqlilik bizim fərdiyətimizdədir. Hər bir insan bənzərsizdir, hər bir insan fərqlidir. Yaradıcılığın özünə də insan faktorundan baxmaq lazımdır. Çünki yaradıcılıq birbaşa insanın hisləri ilə bağlıdır. Bir dəfə demişdim ki, mən Azərbaycanda özümdən yaxşı rejissor tanımıram. Ona görə yox ki, onlar məndən zəifdirlər. Xeyr! Hərənin öz yeri var. Mən onlar kimi ola bilmərəm, onlar da mənim kimi. Yaradıcılıq da məhz budur. Tamaşalarımın hər birində mənim üçün əsas xətt xeyir və şərin mübarizəsidir. Hər zaman bunu göstərmək istəyirəm. Bacardığım qədər tamaşaçıları düzgünlüyə, xeyirxahlığa çağırmaq istəyirəm. Bütün tamaşalarımda – “Pəri Cadu”, “Ana qaz”, “Kölgə”, “Şorgöz” və digərlərində bunu qorumağa çalışıram. Bizə beş gün ömür verilib. Bunu düzgün yaşamaq lazımdır. Başqalarına şər atmaqla yox, düzgünlüklə yaşamaq lazımdır. Mənim üçün amal, sənətimdə götürdüyüm yol, çatdırmaq istədiyim  fikir məhz budur.

“Tamaşada tərcüməyə ehtiyac varsa, deməli, o problemli tamaşadır”

- Aydın məsələdir ki, durmadan savadımı artırmağa çalışıram. Teatr, sənət, rejissorluğa aid kitablar oxuyuram. Amma əvvəlcə ona cavab verək ki, yaradıcılıq özü nədir? Axı onun öz teoremi var. Yaradıcılıq - həyatdan götürdüyümüz hər hansı hadisəyə bədii baxış və fəlsəfi nəticədir. Əsərlərə necə baxıram, nə etmək istəyirəm, nəyi çatdırmaq istəyirəm, müəllif bunu yazıb, bəs mənim özüm nə demək istəyirəm, kimi sualların cavabını mütləq qətiləşdirməliyəm. Əgər şəxsən özüm həmin tamaşa ilə nəsə deyə bilməsəm, həmən əsərə müraciət etmərəm. Mən əsasən sözü, fikri hərəkətə çevirirəm. Burada müəllimim Bəxtiyar Xanızadənin də böyük rolu var. Pontomima məktəbindən çıxmışam. Şükürlər olsun ki, plastikanı, hərəkətin dilini pis bilmirəm. Hər hansı bir hərəkətdə kiçik bir dəyişiklik edəndə, onun emossional təsiri dəyişir. Mənə 100 faiz lazım olan hərəkətləri seçib və onlardan istifadə edirəm. Bunun nəticəsidir ki, “Pəri cadu” və “Ana qaz” dünyanın bir çox yerlərində nümayiş etdirilib. “Pəri cadu”nu biz Tatarıstanda göstərəndə oradakı teatrşünaslar dedilər ki, “tərcüməyə ehtiyacımız olmadı. Biz hər şeyi başa düşürdük”. 

Mən elə düşünürəm ki, bu gün hətta sözlü klassik tamaşada belə, tərcüməyə ehtiyac varsa, deməli, o problemli tamaşadır. Mən hər zaman çalışmışam ki, tamaşanın tərcüməyə ehtiyacı olmasın. Baxmayaraq ki, o Nizami, Haqverdiyev, Şvarts və başqa nəhəng adamların qələmindən çıxıb. Teatr dili də musiqinin dili kimi ümumbəşəri olmalıdır. Bethovenin xüsusi dili yoxdur ki! O bəşəridir. İstərdim ki, teatrın da dili elə olsun.

- Nə zamandan başaldınız?

- 1996-cı ildən... O zaman mən pantomimadan arıldım və başqa teatra keçdim. Dedim imkan yaradın ki, mən sizdə tamaşa hazırlayım, əgər xoşunuza gəlsə, məni də götürün, tamaşanı da. Mənə cəmi 1 həftə vaxt verdilər. Cəmi beş günə tamaşanı təhvil verdim. Aydın məsələdir ki, dostlarımın da köməyi çox oldu. Cəmi beş nəfərlə beş günün içində tamaşa hazırladıq. Tamaşa o vaxtkı direktor Kamal müəllimin o qədər çox xoşuna gəldi ki.... Dedi ki, birini də hazırla. Rejissurada fasilə verməmişəm. İl ərzində minimum iki tamaşa da olsa, təhvil vermişəm. Amma ildə beş-altı tamaşa təhvil verdiyim vaxtlarım da olub. Yalnız 1997-ci ildə “Pəri cadu”nu hazırlayandan sonra özümə peşəkar rejossor demişəm. O vaxta qədər özümə peşəkar rejissor deməmişəm.  

“Əgər insan axirətə inanmasa, get-gedə manyaklaşar”

- Sənətin fəlsəfəsi nədən ibarətdir? Ən yaxşı tamaşalarınızda bu fəlsəfə nə dərəcədə əks olunub?

- Misal üçün götürək “Pəri cadu” tamaşasını. Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev 1900-cü ildə bunu yazıb. Möhtəşəm bir əsərdir. Tofiq Kazımovdan sonra heç kim onu səhnələşdirmək istəmirdi. Mən o əsəri sevirdim və onu tamaşaya qoymaq arzusunda idim. Tamaşanı hazırladıq və “Pəri cadu” Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin “Zirvə” mükafatını qazandı. Tamaşada göstərməyə çalışmışam ki, insan öz axirətini bu dünyada özü sevir. Cənnət və cəhənnəm... Biz onlara, axirətimizə mütləq inanmalıyıq. Əgər insan buna inanmasa, get-gedə manyaklaşar. Biz mütləq nəsə ümid etməliyik. İnsan ümidsiz yaşaya bilməz. Biz ən azından ona ümid edirik ki, etdiyimiz əməllərin o dünyada qarşılığını alacağıq. Amma əslində bu dünyada da alırıq, sadəcə çox vaxt xəbərimiz olmur. Mənim tamaşa vasitəsilə çatdırmaq istədiyim fəlsəfə budur. 

Başqasına bənzəməməyi qarşıma məqsəd qoymamışam. Xeyr! Amma bu günə qədər plagiatçılıqdan istifadə etməmişəm, etməyəcəyəm də. Bunu deyənlərin insafları olsun (qeyd edək ki, media orqanlarının birində aktyorlardan biri Nicat Kazımov barəsində danışarkən onun tamaşaları hazırlayan zaman plagiatçılıqdan istifadə etdiyini bildirmişdi-red.).  

Baxsınlar desinlər ki, haradan plagiatlıq etmişəm. Bu günə qədər hazırladığım tamaşaların hamısını özüm seçmişəm. Onlar artıq məndə yetişəndən, bişəndən sonra, “mən onları fərqli necə görürəm” sualına cavab tapandan sonra hazırlamışam. Mənimlə işləyən aktyorlar Allah şahididirlər. Bir dəfə yaşlı teatrşünaslardan biri “Qoca kloun” tamaşama baxandan sonra bir söz dedi. Əvvəlcə deyim ki, tamaşanın finalı həqiqətən  özümün də xoşuna gəldi: 3 yaşlı kloun tamaşa boyu pəncərə axtarır. Qoca, heç kəsə lazım olmayan klounlar axırda mənim oynadığım Pepinonu öldürürlər. Yalnız o öləndən sonra böyük fırtına başlayır. Arxada böyük ventilyatorlar qoymuşam. Səhnənin pərdələri, qar, işıq hamısı tamaşaçının üzünə vurur. Çox əla bir effekt əmələ gəlir. Həmin yaşlı teatrşünas da mənə deyir ki, bilmirəm haradan götürmüsən, amma əladır. Niyə mən haradansa götürməliyəm ki?! Əgər nəsə xoşuma gəlibsə və mən o elementdən istifadə edirəmsə, onu mütləq deyərəm. Amma belə bir şey yoxdu axı!

“Görünür nələrləsə razılaşmaq istəmirlər”  

Qeyd edək ki, sırf sənət barəsində gedən söhbətin xəttini dəyişmirik. Rejissor sənət haqqındakı fikirləri və sənətdə gördüyü işlərlə bağlı hesabatını davam etdirir. Qəti intriqaya getmədən, mediada haqqında yazılan təhriflər və aktyorların onun barəsində dediklərinə əhəmiyyət vermədən  sənət naminə öz hesabatını davam etdirmək istəyir. Mən burada qəti müsahibin tərəfini tutmuram. Amma bu sənət yanğısı elə hisdir ki, o danışıq zamanı həmən hiss olunur. Elə burda dözməyib bir sual ünvanlayıram:

- Nicat bəy bir müddət bundan öncə, üzərinizə çox gəldilər. Teatrdaxili məsələləri media da çox şişirtdi. Bəlkə elə üzərinizə gələnləri  qıcıqlandıran xüsusi bir səbəb elə sizin sənət orijinallığınızdır?

- Bilmirəm. Allah köməkləri olsun. Allah hamıya iş yetirsin ki, başları işə qarışsın. Şəxsən mənim başımı qaşımağa vaxtım olmur və işsiz də qala bilmirəm. Axırıncı işim “Çirkin ördək balası” olub. Prezidentin sərəncamı ilə Gənclər və Idman Nazirliyi və Müdafiə Nazirliyinin birgə əməkdaşlığı ilə Lənkəranda “Tarixin şanlı səhifələri-3” filmini çəkdik. Əvvəlki iki film isə Şəkidə və Suraxanıda çəkilmişdi. Ssenarisini də özüm yazmışam, 30 səhifəlik ssenari üçün bəlkə də 3000 səhifəlik material oxumuşam ki, filmdə tarixi yanlışlıqlara yol verilməsin. Çox gərgin və yorucu işlərimiz oldu Lənkəranda. Film 200 iştirakçı ilə çəkildi. Partlayan toplar, yanan binalar və başqa çətin çəkiliş məsələləri var idi. Filmi bitirəndən sonra dedim ki, yəqin 2 ay işləyə bilmərəm. Amma elə ordan qayıdan günün səhərisi “Çirkin ördək balası”nın məşqinə başladıq, 20 gündən sonra premyerası oldu. Yəni baş qaşımağa vaxtım yoxdur. Axı mən özüm onlara nəyisə qısqanmıram. Çalışıram ki, ən acığım gələn adamın belə, yaxşı işinə yaxşı deyim. Amma görünür nələrləsə razılaşmaq istəmirlər. Mən də tamaşalarımı elə onlara həsr edirəm.

- Bəzi fikirlərinizi əsas gətirən aktyorlardan üzərinizə gələnlər var. Amma bildiyim qədər sizə çox böyük hötmət bəsləyən aktyorlar da az deyil...

- ...1996-cı ildən bu yana Gənc Tamaşaçılar Teatrına gələn gənc aktyorların hamısı az-çox mənimlə bağlıdırlar. Bu gün teatrın istənilən gənc aktyorundan soruşa bilərsiz ki, Nicat Kazımov kimdir? Aktyor heyəti içində o qədər yüksək ab-hava yaradıram ki, mənim tamaşam olan gün oradakı aktyorlar üçün bayram olur. Bir dəfə bir xanım jurnalist məndən müsahibə alırdı. Soruşdum ki, hansı tamaşama baxmısan, hansısa işimi görmüsən? Dedi, “siz danışacaqsınız, mən də biləcəyəm də”. Cavab verdim ki, kim öz ayranına turş deyə? Amma fakt da faktdır. 2004-cü ildən bu yana “Ana qaz” tamaşası bir çox xarici ölkələrdə oynanılıb. Hələ o tamaşa haqqında pis söz deyən eşitməmişəm. Yaxud başqa tamaşalarımı götürək. “Azdrama” da səhnələşdirdiyim “Şorgöz” tamaşasının həmişə xeyli tamaşaçı kütləsi olur. Sevinirəm ki,  “Şorgöz” tamaşasından sonra baş rolun ifaçısı Aslan Şirini tamaşaçılar durub ayaq üstə alqışlayırlar. Yaxud “Pəri cadu”dan sonra baş rollardan birini ifa edən Kəmalə xanımı ayaq üstə alqışlayırlar.

“İstəmirəm ki, intriqa burulğanının içinə düşüm”

- Yaradıcılığınızın bir xətti də uşaq tamaşalarıdır. Xeyirlə Şərin mübarizəsində uşaqlara müsbət mesaj ötürmək nə dərəcədə çətindir?

- Hər zaman deyirəm ki, mənim üçün uşaq və ya böyük tamaşalarının heç bir fərqi yoxdur. əksinə, elə vaxt olb ki, uşaq tamaşasına böyüklər üçün olan tamaşadan daha çox enerji sərf edirsən. Burada əsas məqsəd həyatı uşaq kimi görmək, özünü həmin uşağın yerinə qoymaqdır. Uşaqları aldatmaq mümkün deyil. Böyüklər elədir ki, əgər tamaşa xoşlarına gəlməsə, xala xətrin qalmasın deyə, əl çala da bilər. Amma uşağa bir tamaşa maraqsız olsa, o, zalda danışacaq, qaçmağa, dinc durmamağa başlayacaq. Yəni onları aldatmaq olmur. Uşaq tamaşalarının özləri də bir neçə növə bölünür. Daha azyaşlı tamaşaçılar üçün “Qoğal”, “Şəngülüm, şüngülüm” tamaşaları var ki, burada sırf məktəbəqədər uşaqlar nəzərə alınır. Amma elə tamaşalarım olub ki, onlar uşaqlar üçün olduğu qədər də, böyüklərə aiddirlər. Məsələn, qəhrəmanlıq eposu olan “Hekayəti Xəzər” tamaşası başlayanda səhnədə uğultu qopur və hətta uşaqlar qorxmağa başlayırlar. Amma sonra öyrəşirlər. Biz istəyirik ki, bu tamaşalarla tək uşaqları yox, onlarla birgə gələn böyükləri - valideyinləri, müəllimləri də nəzərə alaq. Məsələn, Andersonun “Çirkin ördək balası” hekayəsi əsasında hazırladığımız tamaşa uşaqlara yararlı olduğu qədər də, böyüklər üçün vacibdir. Mən inanmıram ki, o tamaşaya baxıb təsirlənən bir uşaq nə zaman kiməsə rişxənd etsin, onu ələ salsın. Deməyim odur ki, mənim üçün həm böyüklər, həm də uşaqlar üçün tamaşa hazırlamaq çox maraqlıdır. Amma təbii ki, gələcək üçün planlaşdırdığım, səhnələşdirmək arzusunda olduğum  bir neçə tamaşa var ki, onlar sırf böyüklərə məxsusdur. Həmin tamaşaların adını müəyyən səbəblərdən indidən demək olmaz. Amma təbii ki, Gənc Tamaşaçılarda və İsrafil İsrafilovun razılığı olarsa, Akademik Milli Dram Teatrında tamaşa hazırlamaq istəyirəm. Onu da deyim ki, mənim üçün bir amal var - Azərbaycan teatrı. 

Gənc Tamaşaçılar Teatrı, Milli Dram, Musiqili Komediya anlayışı yoxdur. Bir anlayış var ki, o da Azərbaycan teatrıdır. Hamımız da məhz Azərbaycan teatrın inkişafı naminə bir olmalıyıq. “Pəri cadu” tamaşasını Kazanda səhnəyə qoyanda teatrşünaslardan biri yaxınlaşıb mənə dedi ki “biz elə düşünürdük ki, Azərbaycanda teatr ölüb, yaxud uçurumun dibindədir. Amma siz bu tamaşa ilə göstərdiniz ki, Azərbaycanda teatr nəinki inkişaf edib, hətta Avropa teatrları ilə rəqabət gücündədir”. Teatrın direktoru Mübariz müəllim və aktyorlar, yaradıcı heyət də Allah şahididirlər. Tamaşalarım kimsə xoşuna gələ, kiminsə xoşuna gəlməyə bilər. Kiminsə zövqünə qarışmaq olmaz və mən pul deyiləm ki, hamının xoşuna gəlim. Bu il Gənc Tamaşaçılar Teatrının repertuarının 50 faizini mənim hazırladığım tamaşalar təşkil edir. Bu il 9 tamaşa hazırlanıb onun 4-nün rejissoru mənəm. Əgər tamaşaçı mənim hazırladığım tamaşalara gəlib baxırsa, deməli doğru yoldayıq. Tamaşaçı heç zaman günahkar deyil, sadəcə onu teatra cəlb etmək lazımdır.

- Danışıqlarınızdan belə hiss etdim ki, hələ görmək istədiyiniz işlər çoxdur. Amma daxili bir narahatlığınız var. Sanki “kaş ki mənə imkan verəydilər, bu işləri görə biləydim” narahatlığı hiss olunur sizdə. Bu gərginlik sənətə hansısa zərər vura bilər?

- Mən həyatımı intriqalara  sərf etmək istəmirəm. Həyatın nəinki bir ayını, heç bir həftəsini, bir gününü də qalmaqallara həsr etmək fikrim yoxdu. Çünki həyat çox qısadır və çalışmalıyıq ki, bu qısa həyatı da dava-dalaşsız intriqasız yaşayaq və öz işimizlə məşğul olaq. Özüm üçün bir şeyi dəqiqləşdirmişəm-əgər kiməsə yaxşılıq edə bilmirəmsə, heç olmasa ona pisliyim keçməsin. İstəmirəm ki, intriqa burulğanının içinə düşüm. Ehtiyat etdiyim yalnız budur. Kimsənin yanında kölgəli deyiləm.

- Sizcə, bütün bu olanların günahı cəmiyyətdə deyil?  Əgər cəmiyyət teatr bilsəydi, istəyir yüz intriqa olsun, yüz mübahisə olsun, onlar ancaq “Pəri cadu” kimi sənətə xidmət edən tamaşalara diqqət edərdi...

- İnternet əsri elə bir ənənə ilə yadda qaldı ki, insanlar hər şeyi oradan almaq istəyir, oradan baxmaq istəyir, odur ki, teatra gələnlər də azdır. Mən yenə deyirəm, kimsə mənim tamaşam haqqında “xoşuma gəlmədi” sözünü deyə bilər. Amma kaş ki, o söz öz sözü olsun. Əgər məndən yazan jurnalist gəlib 3 tamaşama baxacaqsa o, “xoşuma gəlmədi”, “bəyənmədim” sözünü işlətməyə bir teatrşünas kimi olmasa da, bir  tamaşaçı kimi deməyə haqqı var. Amma heç belə də olmur axı. Cəmiyyətdə də müəyyən qədər o səbəbdən günah var ki, biz toplum olaraq nəyinsə yaxşı olmasına , yaxşı ola biləcəyinə inanmırıq. Mütləq onu qurdalayıb pis nəsə axtarmalıyıq. Bəzi dırnaqarası jurnalistlər də var ki, hamısı belə şeylər üçün gəzir. Biz indi oturub normal söhbət edirik.

Bu gün elə bir cəmiyyətdə yaşayırıq ki, nəyəsə qalxan da qoymaq olmur. Amma xoş söz, xoş münasibət insana olanda ona güc verir. Yapon alimləri bir neçə il bundan əvvəl tapıntı etdilər. Məlum oldu ki, suya xoş söz deyəndə, xoş musiqini ona yaxın qoyanda onun tərkibi daha təmiz olur və həmin tərkib insan üçün xeyirlidir. Eynən insan da belədir. Mənfi sözlər hadisələr ona çox pis təsir edir. Bu günü şükürlər olsun ki, fəaliyyətimdən narazı deyiləm. Həm Mübariz müəllimə, həm də İsrafil müəllimə təşəkkür edirəm ki, bu gün onların teatrında ürəyim istəyən tamaşanı səhnələşdirmişəm. Mənimlə bərabər işləyən aktyorlara çox minnətdaram. Ötən həftə  43 yaşım oldu.  Bu yaşın 24 ilini teatrdayam. Bu illər ərzində hər şeyi alnımın təri ilə qazanmışam, işləməkdən də qorxmuram. Bundan sonra da qorxmayacağam. Universitetə daxil olanda evdən çox narazı idilər. Qarşıma məqsəd qoymuşdum ki, universiteti bitirəndən sonra həm teatr ictimaiyyəti, həm də kütlə tərəfindən tanınmasam, çıxıb gedəcəyəm. Bəxtim isə onda gətridi ki, elə universitetdə oxuya-oxuya buna nail oldum. İkinci kursda oxuyan zaman tanınmış aktyorlarla xarici qastrola getdik. Mənim debüt tamaşam orada birinci yerə layiq görüldü. Ən azından bu gün Nicat adı var. Əgər danışırlarsa, deməli bu ad var. Mən İsrafil müəllimə bir daha minnətdaram ki, məni Akademik Milli Dram Teatrına dəvət etdi və ora mənim yaradıcılığımda ayrıca bir cığır oldu. Gənc Tamaşaçılar Teatrı isə mənim evimdir. Mən evimdən çox, orada oluram. Bir dəfə teatrdan incimişdim. Çıxıb getmək istəyirdim. Amma pilləkənlərə aşağı düşə-düşə divarlara baxdım və dedim ki, mən görəsən bu divarlarsız qala bilərəm? Hələ başqa şeyi demirəm bircə o divarlarsız qala bilməyəcəyimi  bildim.

Heydər Əliyev adına sarayda mədəniyyət və turizm naziri fəxri ada layiq görülmüş aktyorların siyahısını oxuyurdu. O zaman mən bundan qəti xəbərsiz idim. Bunları deməyə utanıram da.  Mənim adım çəkiləndə zaldakılar ayaq üstə alqışladılar. Bu, mənim üçün nəyə desəniz, dəyər. Çünki bu sənətdə heç kimim olmayıb. Seyid nəsliyik, ilk olaraq bu sənəti mən seçmişəm. Nə etmişəmsə, özüm etmişəm. Hər zaman da təmiz adımı qoruyub saxlamağa çalışmışam.

- Sonuncu sualımız, ən böyük istəyiniz nədir?

- Ötən il Çexiyada teatr festivalında münsif kimi çıxış etdim. Əlaqələrimizi inkişaf etdirdik, gündə 4-5 tamaşaya baxdıq. Bəzi müqayisələr etdim. İndi ən böyük arzum odur ki, bir rejissor kimi Azərbaycan teatrının sərhədlərini aşım və Türkiyədə, Rusiyada, eləcə də başqa ölkələrdə  tamaşalar hazırlayım.

Şahidi olduğunuz hadisələri çəkib bizə göndərin!