Bu sözləri enerji məsələləri üzrə eskpert İlham Şaban son zamanlar neftin qiymətinin kəskin ucuzlaşmasına münasibət bildirərkən PİA.AZ-a açıqlamasında qeyd edib.

İyunun 20-də CIF bazisi üzrə İtaliyanın Augusta limanı şərtləri ilə Azərbaycanın yüngül neftinin qiyməti 46,01 dollar/barel təşkil edib ki, bu da bazar ertəsinə olan göstəricidən 1,68 dollar/barel azdır. FOB bazisi üzrə Türkiyənin Ceyhan limanında Azərbaycanın yüngül neftinin qiyməti iyunun 20-də 45,43 dollar/barel təşkil edib ki, bu da əvvəlki qiymətdən 1,67 dollar/barel azdır. Bu isə o deməkdir ki, Azərbaycan neftinin qiyməti kəskin şəkildə 1.68 dollar ucuzlaşıb. Ümumilikdə isə neft bazarında yenidən qiymətin kəskin şəkildə aşağı düşməsi müşahidə olunur. Neftin qiymətinin yenidən sürətlə enməsini nəylə bağlıdır  və yaxın zamanlarda neftin qiymətinin 40 dollardan aşağı düşməsi gözləniləndirmi? 

Mövzu ilə bağlı PİA.AZ-ın əməkdaşı “Neft Araşdırmaları” Mərkəzinin rəhbəri, enerji məsələləri üzrə eskpert İlham Şabanın fikirlərini öyrənib.

PKKtVrtAR4oWpPVGV6LTpZBupkb101ERYdtyi5noEGz3ijGgxy3JwVwpSuErmZASKx2JiHMLsgbm17zWuJbvF93RVgKfTrFpDmmCDIKjLHc0048vHLbS4zFNJa402tcfyNhpB17ukqywONDYAIIiZCqdn7SpVGZHiKg90tHvDh1HouUWZSWyCRw0PmuXLcmq7sbLfLFuMPiKNZoDxcaHf8AqrTA4Wk27dOQAnx3hYrZuIEwfIrT4erIF1EXdH7bfBaZygmCfvjChwHaagzNTNSU/H+zezK+INlRMwOGYQXPZTv3S50eqqTfs7dTTWYLFZ6eY2uYHKbLK9vG5sM+N2U+T2/IlEUtpF59nh2uIm1QjLTdxIOpHgge1lb+CWGxIAPCZBTk/KM+S/jXn7h/DHJ3/If+qHRppENfwgHXeCPkXIJdVcENXYSSUqJy4uFdTDhWqwB7o6BZUrTbMPcb/KPROJy6XuD1V1SNlR4RXdHRLI8RLFKFE1PUKOeRBmAIuToBxVDUGUyDME3Fxa/yKvjcQgxhW3HsyBMizY56HmUAqVSyKD/JAFhbxHUFEUqoI95s8FlcLs9nYps8NfkFymOJnS6lfQJFvXl0S9kYAgz4fJbzLqMbj3XGUxGqS6KTuDvIrir/AI4/afO/TyjFMeDrKDdU4oioXjW4UJc07lVOIJ7wKM9pbf4oOpHCLqYnmiHXXPTMybKKoYFzrmw56+SAgzomlQJElF0MExt7k81M6mVXiFDiKhDhBggyCN0aK0qdoS/JmZDgbuB18FWYxsvKHLVnnhL2vDO49NfQ2g10Zld4LHCmRDyWnjuXn+Hr7j5q1weNy2d5rmyw068OTbcYrCGtpUIbr3dZUGB2cWO/wPau3OqEGP8AdoOgQWzttsaACfFaDD9oqLRJI6qZbG012scFgqs56paODWzA8TqVkO32KDajKfGXE8BoPU+Ss9qdt6TR3DmOkDivO9pbSfiKhqv1IgDgBoPXzW3FjvLbn58546+Rbnxfd97lz90Y6+nSI8kPh6kjL5Img6F23GVw7047Zbdzj5KCts140IPwPxVozQ/dkgFN4oflWee0ixEELhVniq0uLTDhwI5bjqoaWDD5yEggTB081F47FzLYErR7Jd/Db0WcIWg2N/ht8fUqMRk0GEV3R0VFhCryholkeIpqkUTFKFCj2KRqjBT2pkkTTQadWg9QE4JwQEQwbNwj+Ukei5+5kaVHjxB/5AolqcnoBwyruqDxaPkkiUkE8Yrtd+LVAVWovFYTL7rz0N0C/MOB+HqtaziJ7kZQwzn3AgcTp4IYXIkK2o4mNNEYzZpKOAa3U346eS62sJyl08D9SmYylmAc0+H0QJK08dFtc3+n2E2qFBs+sT3SDG48+BKJcPv9FRKLFN7xUDmo3HjvX3jXchSFFhuU23hF0qc2PghQUS6u1ov5b0XCZT2cysqU4R26VPhsCT71h1UOE2mDZwjgfqrJjTE+i485cXXhcb7Vm0oDmtboJPiUBSCNcwl5KC08yunix1i5uS7yqUGCjqb7iN90DTuQCY58kcGDcbfJbRlRzXnnpqng7xf73odjrKZth5j9VUII/BEkmeenzUuBolhdMac+ein9FFWqwDH3CLDimxh77upVzsY9wdT6qhcZMq72Ie5/V8guSdtb00OFKvcNoqDDFXuFNkZDEY1SNKiYpGqFpAntKjCc1BIsbizTNKACH1BTM7gWuII8QB4o0Km7SPy0Q/8AJVpP8BUbPwlXATJK1OCYxSIBJJJIDyDHU7AqpqI3FGqBBcHDoWnyIj4que/iFtWccDbjqpGvgwlhhmcFK6jMg6qYoXhMRCl/dWl2bWfJVQcWm6scPWtBW2N2iwbkEW8kmu7sT9fvVR5t33CHD8r1fokeOIGt5QCstpNBaHDj/dVrVF7OGgKN7CSfuymIupg3u5vym/Qok2d9AvZ3sVebNxmSg4Ou/NDR/pgGSeEyq+pQm243aeB4JmGpBxh8iJ38L6JXjl9UY52e4hry51vPnxTgSddZui6FO5P3yQzhc9VVx1CmW3AnNK4EkoFrTcfZjndS5p+EqB1mt6D0XWP0vzVpFV3wCN+gM66blA52boLdSoqtXMeEb+HEqag4RYHx1PNHZqrG0cr+RuPorLYh7p6/IJYz3HA3t8d0Jmwz73ULms1k03uNJhir3CGyoMMVe4M2U5HiMapWqFimaoWkC6E0FOQSq7WCcJVHJp8nNR+xcRnoUnnUsaT1gT8UPt2nmw9ZvGk/zykhDdja2bCs5Fw8nGPgQn8BomFSKCmbqaUE6kuSkgPKsdWJaDG7gqGuLrQ41002x81QV1vkyxDixkaqywtSRe6rirGlSiBwU49rPdQBGnmg6jDTPLirRjSYtKfkBtA5hbeKNg2VZEjUfEJYg5myNdUythS0yyf5fooGVYPI3+qN/ZCqTszCq9qNweh+7IBh9YSpxIVNhj3o3EKJPonvA808exehFOnqw+CjLRMan5D+6JqWunU6QA5rfx2zlRsFz0VcTcqzJiVX1RDyo5OjxcAXITkmDvDqPVZLHV3RHJRvfA++S5iXKHEVNPBO0k2EpE66a/qVYM5Ddv3qDCG3UooDgVUhGNYDz1m1lFgWBtR4bpDTHDVEnSwK5SYM2bQxB5/rqs88VSrTDK8wZsqHDq8wRssMmmI9qkLwBJIAFyTYDqhqtdrGl7yA1okk8F57t/bz8S4tEtojRvGN7uPTQKVWtRtDtjSbaiPaH82jPDeVmsf2rru/zC0cGd34i6os82Gi42kJsJ6p6TtZ4Pb1fOJqvy5gHySRlJ70g62larsVtKnTouZUeGkPJEzoWt39QVisOzKQ7xEiyPpYhziAGNcToADJ32A1QI9Po7VoONq1M/1t+qPp1mnQg9CCvH6+HqC76bmjm1zfUIWpUDeMpHt7dKS8cwDcbUaXUTULZizyBNp38wknotjTULqUEXCpay0JqZqciLi6z+IF1tkznaKi6HAniFah7DoYKpXFWbMKFOPa1hli8lJzTFj5/RD0s4sRI+SKa6+v1hdEZh6jHcdOCr8dT/EB+qtqjrqnx5cDE2KWXQTYQWQtVsO6+qIwz1zFskcwl8D5QhOlRtcnJGKxVa0DeJRLG2HMBCtEtCKwr+6OVvIrpw7Z1HiRHmgq/vA8kTWq5jZCVTdRyHiRSpOuCVyVxlPNZYrS1KwQ76kwE40ADdWOzdg4iuJoUXPbMFwgDmJcRJU2/Zyb6dwj+7ARdPX71Qteg6hUNOowseIlpF+vPqE9uI8FpKnWhTnXuuPt971A2oDcyeBUrXydCnQY7aFRpi3WPqnDblQf5pHQAfEBRbSbLJmC2+k23/VUWSTAk8/0XNljqtJVhtHar6gAc5xE3BcSOXXegsRJAgZWxvNz4KfEU2loEXAsZjzlQexeQNT0uPgph00VRpoPvVSseOI3b1G3AvP6goils4Qcz3B24BkjzmfgmSbDtY5wzPDRvMZoHQarZ7Kx+z8Owua4vfFxkdmPKSAI5Tl5TdYMYA8Cfgp6LWt1tNjMjzmx8wpNY9oe1dXES2clPcxpt/UfxH4LOkkq5GHbwHHcPWx8044cb7fD13+KZHbI2kKdPIQLE60w43vqQkmOo/ZB/wDE+qSNHsdQjIqbFaqzwj+6VWYvVa3pnOwm9XDHlVNMd5o5j1V2RB0SwWmY6R8E4AeKZSG+fBddVjUreMzXv3cFXY9sieYVlBOgUGJYIM6aapUKyg+CjRdV2hgbjZF06pU40UM9sOI8V0FdxhvKYCg4LwuhClaHFjmtEmfgfsqLAsJ8Ci2PyVAdzu6eu775rfGbiL2Gq04MAFB1tVf1SEMdlvrvayi3M8nQcN5J3Dmjkx1NjG7ulSpcHTc54a0EknKANSTYR4rTV/2f4tokOpHj33CPNt1tezHY7C0nUXNLn1w0lxLu5JFyG7ouAuLLmx169urHgyt9sVtbsRjKdH2xDHQJLGuJePCIPQHzXoWx8fhMPgmCnUBDWDeJcd9vzE/FV3a/bGWqKAmwBIGomVVbQwFqb7FwOYs04HKSNTb4rmyzyz7dfHxY4Vb4jsxTxxZiaxew5Ia0QDlkkFxg8T5rCdpdkDDV/Zh2dpAc0mx4EGN4K2u0e19R7BTp0i06Z4kNGhiEFtfs3WxIolgGYB2dzjBObKRHIZf+pXw53G6t9M+fjlm5PbHNA3fopgJ4eaLxeyalB5Y9oDh42O/ooDOsfIrullcNmjHcx980FicMCJbbWw08RxRZ+7GR4cEPW8jHgQjKSiADTsoKriBrB6n0Wh7NbNY/DbRqPkuoUmupawDml2/8ojxWe/eWu94Rz1C45fdn0116NpbSc2zr/Aqww2Ppu1MdbfogHYUES0yPNDPwxG5PUDTtqt3QU12Uuki0RHPis1Sq1GaH5hGUNq/maOqWhtcswbfwlzT/AKfmNCrfZmwfa4TF1Q4mtRFOoyDlBplxbVBaLH8JnlzVds3a7TDWnUi1/Rt/gt12C9ka9Whmk1aL2PbDhEiw7zRv6qeX8cdyjH3daeaw8WyEdA7/ALTCSKxOMDHuYSZa4tNjq0kHTokn5HqAsDU3cVBi9Uklv8MfkHTdDgeBVqcQXG9uCSSMFU+rUiGgd4ptPD37xJMTA/VdSWyEjnP/AAtGmk/oh67ibOEcLykklTAGg4aj4hPZKSSmHXK2ibSouO74hJJF7KDaWz6/4IHGSoK+CqNPee2f6tfJJJV7PTlJtZ7wwDvExqIXtXZ7YIw9BraUFxbL3HVzuu4ckklxc/Jlb42+nXwYSTai2htRwc+mZmYLeB66LJVO19enU/guyxIkiZP0SSUcGMtu2/8AIzuGM8flzZ1WpW9pWc4l5fdx3mAiq2PqRDteIXEk8v2pY2+ET4HbZbAde69K2DVFZntRoG5R8/l5JJJKYjtrQ/eK4LHlrxmYy1n5TJk7oJOtjfTVYp22KlMllVoJB1B+WiSS6OHK+Lj55PIbhMXTrAkSI1tcTwXKtLUb9fjY8uC4kuiXcc9aHstRnA7RO99Jw/207LzMPSSXBh++f+tsv1iSnUi4JCKZjD+IA8xYpJLUk7KbX+6fkoKuESSRsBnYdar9mNd1PHsM6j5grqSz5v0qsP2jn7SdmGltLEhtg54qCD+docfiSkkklxXeE/wZ4Tyr/9k=" alt="Image result for ilham şaban">

OPEK-in hasilatın azaldılması ilə bağlı yeni qərar verməsinin vacib olduğunu bildirən enerji məsələləri üzrə ekspert İlham Şabana görə, hansısa addım atılmadığı təqdirdə neftin qiyməti 45 dollar ətrafında cərəyan edəcək:

“Dünən ABŞ Energetika Nazirliyinin Energetika İnformasiyaları Agentliyi (EİA) növbəti hesabatını açıqlayıb. Bu hesabatla əlaqədar olaraq neftin qiymətində növbəti ucuzlaşma faktı qeydə alınıb. Əvvəllər neftin qiyməti 49 dollardan 46 dollara qədər ucuzlaşmışdısa, indi neftin qiymətində ucuzlaşma 45 dollardan da aşağı həddə düşüb. Qərbi Texas nefti isə 42 dollardan bir az baha həddədir. Yəni, bu nəticəyə təsir edən amil birbaşa ABŞ faktorudur.

Ondan öncəki gün isə təsir edən faktor Liviyada iki böyük yataqla bağlı imzalanmış müqavilə idi. Bu müqavilə isə treyderlər üçün çox sarsıdıcı xəbər olmuşdu. Ona görə ki, Liviyada hasilat onsuz da günü-gündən artır. O yataqlarda da hasilat başlayandan sonra neftin qiymətiningələcəkdə ucuzlaşması sürətlənə bilər. Bu baxımdan OPEK ölkələri  öz strategiyasına yenidən baxmalıdır. Yəni, hasilatın azaldılması fonunda bir qərar qəbul etməlidir. Əgər bu olmasa, həm OPEK ölkələri, həm də OPEK-ə daxil olmayan ölkələri arasında hasilatın artımı göz qabağında olacaq. Təbii ki, ilin ikinci yarısında davam edəcək və belə olan halda neftin qiymətinin aşağı düşməsi ilin birinci yarısına nisbətən qaçılmaz olacaq. 

İlin beş ayı çərçivəsində “Brend” markalı neftin qiyməti 52 dollardan yuxarı olub. Bu, kifayət qədər pozitiv bir qiymətdir. Bu OPEK-in 30 noyabrdan sonrakı atdığı addımlar nəticəsində baş vermişdi. Ondan sonrakı dövr üçün neftin yüksək qiyməti bazarı canlandırdı və nəticə etibarilə hasilat da artmışdı. OPEK ya yenidən digər ölkələrlə birləşib hasilatın azaldılması ilə bağlı qərar qəbul etməlidir,  ya da neftin qiyməti 45 dollar ətrafında cərəyan edəcək”. 

Əgər neftin qiyməti aşağı düşməkdə davam edərsə, bunun manatın indiki səviyyəsinin qorunub saxlanmasına dair təsirinə gəlincə, ekspert Azərbaycanın bazar iqtisadiyyatının dünya bazarı ilə əlaqəsinin olmadığını bildirdi:

“Əslində bizim bazarımız sırf bazar iqtisadiyyatı ölkəsinə aid deyil. Ona görə də milli valyutamız birbaşa bazar iqtisadiyyatına bağlı olmur. Bizdə milli valyutanın məzənnəsinin müəyyən mənada neftin qiymətinin düşməsi ilə bağlılığı  var, amma sırf Rusiyadakı vəziyyət bizdə yoxdur. Rusiyada rublun kursu artıq 60 rubl olub. Çünki onların iqtisadiyyatında bazar elementləri müəyyən dərəcədə özünü göstərir. Ancaq bizdə faktiki olaraq, gəlirlərin 93%-i neftlə bağlıdır və bu neftin təzahüründən də özəl sektorların varlığı  özünü biruzə verir.  

Bizim özəl sektorların iqtisadiyyatda payı həddən artıq kiçikdir və adminstrativ metodlar iqtisadiyyatda çox böyük rol oynadığına görə manatın məzənnəsində öz əksini tapmır. Misal üçün, məmurlar hansısa məhsulun qiymətinin artması və ya aşağı düşməsi ilə bağlı məsələnin qarşısının alınmasında müəyyən addımlar atacaqlarını bildirirlər. Əgər bazar iqtisadiyyatı varsa, niyə məmur qiymətə bu şəkildə nəzarət etməlidir? Qiymətləri bazar tənzimləməlidir. Əgər qiymət dövlət tərəfindən tənzimlənmirsə, məmura qiymətlərlə bağlı göstəriş verməyə haqqı çatmır. Məmur bir məhsulu kefinə uyğun 10 manata da sata bilər. Əgər bazarda rəqabət varsa, biri məhsulu 1 manata, digəri 10 manata satır. Hər ikisinin alıcısı var. Istehlakçı axmaq deyil ki,  1 manatlıq məhsulu buraxıb, 10 manatlıqdan alsın. Deməli, sən monopoliya yaradırsan. 

Bazar iqtisadiyyatı formalaşmadığı təqdirdə,  bunun manatın məzənnəsinə heç bir dəxli olmur. Biz bilirik ki, Azərbaycan bazarı idxaldan asılıdır. Dolların öz dəyərini  1.70-dən 1.60-a endirdiyi zaman idxal olunan mallar ucuzlaşmalı idi, ancaq biz bunu görmədik.  Əksinə bu proses artım olaraq davam etdi. Bu prosesi monopolist qüvvələr idarə eləməklə, istehlakçıların hesabına külli miqdarda pul yığdılar. Bu baxımdan bizdə məsələ bir qədər mürəkkəbdir. Bizim bazarımız dünya bazarına birbaşa bağlı deyil. Bizim bazarda tənzimləmə mexanizmləri çoxdur və buna görə konkret demək olmaz ki, neftin qiymətinin aşağı düşməsi mili valyutanın məzənnəsinə necə təsir edəcək”.

Gülşən ŞƏRİF

Şahidi olduğunuz hadisələri çəkib bizə göndərin!