Cümə, 29 Mart 2024
USD : 1.7
EUR : 1.8724
Hava
+25 ° Baku
+18 ° Quba
+17 ° Qusar
+22 ° Gəncə
+27 ° Lənkəran
+32 ° Naxçıvan
+30 ° Salyan
+19 ° Şəki

Putinsiz Avrasiya İqtisadi Birliyinin taleyi necə olacaq?

Qazaxıstan ekspertləri danışdı

AİB və Vladimir Putin: 2024-cü ildən sonra nə gözləmək lazımdır?
Vladimir Putinin Rusiya Federasiyasının prezidenti səlahiyyətləri başa çatdıqda, yəni 2024-cü ildən sonrakı siyasi taleyini bəzi ekspertlər Avrasiya İqtisadi Birliyi (AİB) ilə əlaqələndirirlər – hamı Putini bu qurumun Ali Şurasının sədri vəzifəsində görür. Bu gün yalnız Nursultan Nazarbayevin tutduğu “fəxri sədr” kimi deyil, məhz müvafiq səlahiyyətlərə sahib olan həqiqi sədr. Lakin bunun üçün təşkilatın özü siyasi layihəyə çevrilməklə köklü şəkildə dəyişməlidir. Bu cür senarilərin nə dərəcədə real olduğu barədə ekspertlərimizlə söhbətləşdik.

Urazgali Selteyev, politoloq: “Bu fikirlər ictimai rəyi dəyişmək xarakteri daşıyır”

Avrasiya İttifaqının timsalında birliyin iqtisadi təməllərindən siyasi əsaslara keçmə ehtimalını yaxın beş-on il ərzində son dərəcə minimal qiymətləndirirəm. Bu, ilk növbədə postsovet məkanında və Orta Asiyada Rusiya, ABŞ və Çinin geosiyasi qarşıdurmasının kəskinləşməsi ilə əlaqədardır.

Qazaxıstandakı yerli QHT və ekspertləri dəstəkləyən, məlumat təsirinin artırılması baxımından ABŞRusiya Federasiyasının hərəkətlərini gücləndirən əlavə bir amil güc tranzitilə başlayıb. Əslində, bu gün ölkəmizdəki daxili siyasi vəziyyətə xarici təsir sahələrinin yenidən bölgüsü mövcuddur. Həm də AİB-in siyasiləşdirilməsi, bu prosesin rəsmi Nur-Sultan tərəfindən dəstəklənməsi Rusiyanın lehinə xarici siyasət vektorunun açıq seçimi kimi qəbul ediləcək. Bu, qaçılmaz olaraq hər hansı bir xarici iştirakçı tərəfindən baş verə biləcək sabitləşmə riskini artırır.

Belarus da bu gün oxşar həssas vəziyyətdədir: həm ittifaq dövləti daxilində, həm də AİB çərçivəsində Rusiya Federasiyası ilə sıx siyasi yaxınlaşma potensialına malik deyil. Belarus rəhbərliyi Kremllə Qərb arasında tarazlığı axtarmağa davam edəcək. Əks təqdirdə, Minsk bərabər dərəcədə birbaşa hər hansı bir siyasi zərbənin təsiri altına düşə bilər.

Ona görə də, əgər Moskva AİB-i siyasi birliyə çevirmək məqsədi ilə Qazaxıstan və Belarusa təzyiqləri artırsa da, bundan bir şeyin ortaya çıxması ehtimalı azdır. Daha real bir senari, ticarət sazişləri bağlamaq və yeni üzvlərin qəbulu yolu ilə iştirakçıların sayının genişləndirilməsi istiqamətində inkişaf etdirilməsidir. Rusiyanın beynəlxalq münasibətlər sistemində onu dəstəkləyən dost dövlətlərin sayının artmasının dinamikasını nümayiş etdirməsi vacibdir. Bu, gələcək illər üçün əsas vəzifədir.

Vladimir Putinə və onun AİB-ə mümkün sədrliyinə gəlincə, bu mövzu vaxtaşırı beynəlxalq və Rusiya informasiya məkanında aktuallaşır. Bu seçim 2024-cü ildə Rusiyada yaxınlaşan güc tranzitinin hipotetik mexanizmlərindən və ssenarilərindən biri hesab olunur. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, bu cür fikirlər həm ictimai rəyi, həm də AİB üzv ölkələrində siyasi elitanın reaksiyasını dəyişmək məqsədi daşıyır. Bu birliyin siyasi təşkilat rejiminə keçmədən Putinin ona sədrliyi heç bir məna vermir. Və Rusiya Federasiyasına güc ötürülməsinin real variantları, çox güman ki, daxili siyasi təməllər üzərində qurulacaq və dövlət idarəetmə sisteminin konfiqurasiyasının dəyişdirilməsi yolu ilə həyata keçiriləcək.

Rusiya prezidentinin şəxsi reytinqləri sürətlə azalır. Bu risklər şübhəsiz ki, Putin administrasiyası tərəfindən nəzərə alınır və bəzi alternativ ssenariləri nəzərdən keçirməyə məcbur edir. Əvvəla, Rusiya Federasiyasının hazırkı prezidentinin seçkilərdə iştirakını təmin etməyən, lakin onun hökumətdə əhəmiyyətli nüfuzunu saxlamağa imkan verənlər. Məsələn, onun ən yaxın silahdaşlarından biri, Rostex dövlət korporasiyasının rəhbəri Sergey Çemezov son müsahibəsində qeyd edib ki, “Konstitusiyaya görə, Putin 2024-cü ildə vəzifəsindən getməli olacaq”. Lakin eyni zamanda, Çemezov Putinin prezidentliyə bərabər olan başqa bir siyasi vəzifəni tutmaq variantını nəzərdən keçirdiyini açıq şəkildə bildirib. Söhbət yəqin ki, bəzi konstitusiya islahatlarından gedir. Yəni Rusiya Federasiyası bu sahədə Qazaxıstana bənzətmə yolu seçə bilər.

Ən mümkün ikinci variant, Dmitri Medvedevin bir müddət prezident olacağı 2008-2012-ci illərdəki hadisələri təkrarlamaqdır. Bu mexanizm artıq sınaqdan keçirilib, həyatda tətbiq olunub və Rusiya hökumətinin indiki sədrinin mütləq sədaqəti şübhə doğurmur…

Putinin özü, Rusiya və xarici mediaya verdiyi bir sıra müsahibələrində, 2024-cü ildə namizədliyi məsələsinə mənfi cavab verib. Ancaq bu açıqlamalar əsl planlara uyğun olmayan sırf siyasi, konyuktur xarakter daşıya bilər.

Aydar Amrebayev, politoloq: “Bu, reallıqla zəif əlaqələndirən spekulyativ bir quruluşdur”

Postsovet məkanının siyasi inkişafının hazırkı mərhələsinin bir xüsusiyyəti onun nisbətən müstəqil milli qurumlara – yeni siyasi suveren dövlətlərə, öz siyasi problemləri və hakimiyyətin ötürülməsi variantlarına çevrilməsidir. Rusiya bu baxımdan ən böyük siyasi birlik olaraq, şübhəsiz ki, mərkəzi olmasa da, olduqca vacib rol oynayır. Rusiyanın dünyada özünü tanıtması ilə (ABŞ, AB, Çin, üçüncü dünya ölkələri kimi müasir beynəlxalq əlaqələrin əsas güc mərkəzlərinə nisbətən), habelə SSRİ dağılandan sonra öz ərazilərində idarəetmənin dirçəldilməsi kursu ilə məşğul olması əvvəlki siyasi rejimlərdən fərqli müstəqil suveren rejimlər üçün çox əlverişli şərait yaratdı. Eyni zamanda, Vladimir Putini Rusiyanın milli lideri kimi legitimləşdirmək üçün siyasi texnologiya kimi AİB versiyası kənara atılmır, əksinə daim diqqət mərkəzində saxlanılır.

AİB iştirakçılarının siyahısını genişləndirilməsi, təşkilatın xarici iqtisadi fəaliyyəti (Rusiyadakı siyasi rejimə sadiq ölkələrlə sərbəst ticarət zonaları haqqında sazişlər imzalamaq), bu birliyin maraqlarını digər qeyri-Qərb blokları və təşəbbüsləri ilə birləşdirmək, məsələn, tanınmış Çinin təşəbbüsü olan “Bir kəmər, bir yol” layihəsi ilə. Ancaq mənim fikrimcə, bu proses həm təşkilatın üzvü olan ölkələrdə, həm də assosiasiyanın potensial iştirakçısı sayıla biləcək ölkələrdə “yetişmiş” siyasi və iqtisadi elitaların maraqları ilə uzlaşma probleminə girir. Müasir beynəlxalq münasibətlərin “siyasi dənizində” öz “səyahətlərini” başlatmaq üçün metropolitendən “qopmuş” digər postsovet respublikaları haqqında isə heç danışmıram.

Bu baxımdan, Vladimir Putinin siyasi taleyinin nəzərdən keçirilən variantına qərar verəcək insanlar dairəsi əhəmiyyətli dərəcədə genişlənir və belə bir qərar yalnız Kremlin səlahiyyətinə çevrilir. Rus strateqləri, Putinin hakimiyyətinin əsas təməllərindən biri Rusiyanın böyüklüyünü canlandıran, “torpaqların kollektoru” imicinin olduğu öz ideyalarının “girovuna” çevriliblər. Rusiya Federasiyasının təsir dairəsinin genişlənməsi əslində ayrılmaz “torpaqlar” üzərində faktiki nəzarətin zəifləməsinə və üstəlik, kənar oyunçuların bu genişlənməyə qarşı çıxmasına, habelə AİB-ə iddialı üzvlərinin qarşısında bir növ “cəbhənin” yaranmasına səbəb olur.

Əlavə olaraq, alternativ inkişaf variantının nümunəsi olaraq Avrasiyadakı iqtisadi inteqrasiyanın və “Ukrayna amilinin” qənaətbəxş nəticələrini də nəzərə almamaq olmaz. Bütün bu hallar, yaxın beş ildə AİB-in imkanlı siyasi oyunçuya çevrilməsini ləngidir və Rusiyada “varis” əməliyyatı üçün etibarlı əsasın olmasına kömək etmir.

Keçmiş elitalar tərəfindən idarə olunan müxtəlif postsovet ölkələrində hakimiyyətin təhvil verilməsi prosesinin təcrübəsi göstərir ki, AİB-in zəif funksionallığı və bu birliyin bütün məsuliyyət dairəsində qanuni siyasi qərarların aləti kimi işləməməsi nəzərə alınmaqla, belə bir ssenarini seçmək yüksək risk dərəcəsi ilə müşayiət olunur. AİB Dövlət Başçılarının Ali İqtisadi Şurası “əsas səhmdarlar klubu” kimi və onun icra hakimiyyəti orqanı olan Avrasiya İqtisadi Komissiyası bu gün bu məkana ciddi və siyasi nəzarəti təmin edə biləcək gücdə deyil. Uğursuz dövlətlərin məcmusu güclü millətlərarası qurumlarla zəngin bir birlik yaratmaqda acizdir.

Putinin AİB sədri vəzifəsinə namizədliyini irəli sürməklə hakimiyyətinin davamlılığını həyata keçirmək fikri, fikrimcə, reallıqla zəif əlaqəli bir növ spekulyativ quruluş kimi qəbul edilə bilər. Bundan əlavə, bu, gələcəkdə Putinin siyasi nüfuzuna zəmanət verə bilməz. Belə bir ssenari gerçəkləşsə belə, biz Rusiya quruluşu üçün ənənəvi bir nəticə ilə üzləşərik – “ən yaxşısını istədik, amma həmişə olduğu kimi oldu”, bu da AİB üzvləri arasında daha aktiv mərkəzdənqaçma hərəkətlərinə səbəb olacaq.

Bu gün AİB siyasi öhdəliyi olmayan “maraqlar klubu” kimi qəbul edilir. Rusiyanın hazırkı prezidentinin çox geniş səlahiyyətləri, o cümlədən ona tabe olan təhlükəsizlik qüvvələrinin Rusiya Federasiyasında qərar qəbul etmə prosesinə nəzarəti, AİB sədrinin ola biləcəyi potensial gücü ilə tamamilə müqayisə olunmur. Bir də, AİB Dövlət Başçılarının Ali Şurası belə bir postun qurulmasına gedib rəsmi təminatlar təqdim etsə də, bu, belə qərarların leqallaşdırılması və bütün iştirakçı ölkələrdə tətbiq olunması demək deyil. Xüsusilə də, AİB-ə üzv olan bütün dövlətlərdə yüksək dərəcədə risk və gözlənilməzliklə müşayiət olunan siyasi tranzit prosesinin olması fonunda.

pia.az




Digərxəbərlər

General Mövlam Şıxəliyevin 2 milyondan çox əmlakı özünə qaytarıldı - Siyahı

Putinin ilhaq və səfərbərlik qərarı - Bundan sonra müharibənin taleyində hansı faktorlar əsas rol oynayacaq?

Populyar xəbərlər

Azərbaycanda polkovnik-leytenant vəfat etdi - Foto

Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi müharibə istəyir?..

Yarım milyon mənimsəyən baş həkim həbsdə öldü    

Şadlıq saraylarında menyular bahalaşdı - Qiymətlər

“Verdiyi koordinatlar o qədər dəqiq idi ki...” - Döyüş yoldaşları Milli Qəhrəman haqqında - Video

BMT Baş katibi azərbaycanlı diplomatı yüksək vəzifəyə təyin edib

Azərbaycanda taksilərdə gediş haqqı lövhəsinin nümunəvi forması açıqlanıb

Ən çox oxunanalar