Moskva-Bakı-Tehran üçbucağında Azərbaycanın açar rolu

Stanislav Tarasov

regnum.ru, 08.09.2019

Avqustun 14-də Soçidə Rusiya, Azərbaycan və İran prezidentləri Vladimir Putin, İlham Əliyev və Həsən Ruhaninin görüşü baş tutacaq. Onlar belə formatda artıq dördüncü dəfə sammit keçirirlər. İlk görüş 2016-nın yayında Bakıda, ikincisi 2017-nin payızında Tehranda olub. Üçüncü görüş 2018-in avqustunda “Xəzər beşliyi” sammiti çərçivəsində keçirilib.

Bu bildirir ki, Qərbin bir çox ekspertlərinin “mürəkkəb” hesab etdikləri “Moskva-Bakı-Tehran” üçbucağındakı münasibətlər sistemi dayanıqlı xarakter alır. Bu da aşkardır ki, tərəflər uzunmüddətli birgə qarşılıqlı fəaliyyətə tuşlanmağı müəyyən ediblər. Əlbəttə, söhbət birinci növbədə energetika, nəqliyyat, “Şimal-Cənub” dəhlizində logistik infrastrukturun inkişafı kimi sahələrdən gedir ki, bu da prinsipcə qeyri-adi coğrafi parametrli bölgədə yeni inteqrasiya sistemi formalaşdıra bilər. Xüsusən də “Rusiya-Fars körfəzi” nəqliyyat dəhlizinin meydana çıxması gerçək olur. Lakin üç ölkə arasında ticari-iqtisadi işbirliyini genişləndimək və inkişafı məsələləri üzdə durub, amma bu amil Qərbdə çoxlarınnı “əsəblərini qıdıqlayır”.

Problem başqa şeydədir. “Moskva-Bakı-Tehran” üçbucağında istər Moskva, istərsə də Tehran ABŞ və onun Qərb tərəfdaşları tərəfdən müxtəlif səbəblərdən və müxtəlif cür sanksiyalar rejiminə məruz qalıb. Bundan savayı, Rusiya və İran Suriya yönündə alyansdadır ki, bu da iki ölkəni obyektiv şəkildə yaxınlaşmağa itələyərək Avrasiya məkanında iki önəmli qurşağı göstərir: şimalda Moskvanı, cənubda Tehranı. Bakı aralıq və daha mürəkkəb durumda görünür, çünki ABŞ müəyyən şəraitdə onu antiiran sanksiyalarına qoşulmağa meylləndirməyə başlayar. Hər halda orada gizlətmirlər ki, amerikalılar “İran iqtisadiyyatını zəiflətmək” qəsdilə ona (Azərbaycana-tərc.) basqı göstərirlər.

Bu üzdən istisna etmək olmaz ki, Azərbaycan da pressinqə məruz qalacaq və gec, ya da tez müəyyən siyasi seçim etməli, ABŞ-ın İrana qarşı hərbi komponentlərdən mümkün istifadəsi halında isə başqa problemləri də həll etməli olacaq. Bax, buna görə güman etmirəm ki, Rusiya, İran və Azərbaycan liderlərinin qarşıdakı Soçi görüşündə tərəflər “iqtisadiyyat ayrı, siyasət ayrı” ssenarisi üzrə işləməyə nail olar. Gözlənilən danışıqların tematikası hələlik bildirilməsə də, şübhə doğurmur ki, yeni nəqliyyat dəhlizlərini mənimsəmək, ümumi energetik qurşaq yaratmaq, “Şimal-Cənub” layihəsi üzərindən “İpək yolu”nun cənub dəhlizinə çıxmağı birləşdirəcək. Eyni zamanda aydındır ki, belə layihələri gerçəkləşdirmək üçün bölgədə sabit siyasi durum gərəkdir.

Bax, tərəflər buna görə bu haqda hökmən fikir mübadiləsi aparacaqlar – xüsusən də Vaşinqtonun Tehran üçün ifadə etdiyi təhdidlər işığında. Burada başlıcası Rusiya, İran və Azərbaycan üçün ümumi maraqları, qəliz beynəlxalq və bölgəsəl durumda uzlaşdırılmış siyasət yürütmək imkanlarını üzə çıxarmaq olacaq. İş burasındadır ki, belə üçtərəfli görüşlər keçirmək təşəbbüsü Bakıya məxsusdur. Bu, İranın nüvə proqramı üzrə Vyana sazişi imzalandıqdan dərhal sonra İran ətrafındakı durum əlverişli formalaşmağa və onu sanksiyalar rejimindən çıxartmağa başlayanda meydana çıxıb. Tehran Moskva və Bakı üçün ən əlverişli tərəfdaş kimi şəkillənib.

İndi “üçlüyün” geopolitik perspektivi, onun bölgəsəl ittifaq formalaşdırmağa sarı meyllənməyi, ya da ikirətəfli münasibətlərə dağılacağı hadisələrin necə gəlişəcəyi və Bakının bundan sonra təkcə Moskva və Tehran arasında deyil, həm də Qərblə uğurlu balans siyasəti aparmağa nail olub-olmayacağından asılıdır. Hələlik isə böyük ehtimal payı ilə iddia etmək olar ki, üç ölkənin lideri Soçi görüşündə maksimum üzrə oynamağa çalışacaq. Amma açar rol yenə də Azərbaycana, balansı, ya da Qərb və Rusiya ilə İran arasındakı qarşıdurmada tərəfsizlyi saxlamaq imkanlarına qalır. Üç dövlət liderlərinin Soçidəki təması bu baxımdan çox şeyi dəyişə bilər.(Tərcümə Strateq.az)

pia.az