“Kommunikasiya zonaları” dövlətlərin hava məkanı və milli təhlükəsizlik kimi minalanmış ərazilərə çevrilib...
Ömer Özkaya
“Şarkul Avsat” qəzeti, 25 aprel 2022-ci il
Aİ rəqəmsal platformalara ciddi nəzarət tətbiq etmək üçün sıx hüquqi tənzimləmələr etməyə hazırlaşır. Təkcə Aİ deyil, bir çox başqa ölkələr də analoji hazırlıq içindədir. Aİ arzuolunmaz, problemli, hədəflənmiş və kriteriyadan kənar məzmunu silmək üçün rəqəmsal platformalara sanksiyalar planlaşdırsa da, artıq kütlələr bu əməliyyatın indidən çox yaxın gələcəklə bağlı olduğunu bilirlər.
Aİ və digər dövlətlərin rəqəmsal platformalara məhdudiyyətlər qoymaq, söz-söhbətlərin, saxta xəbərlərin, məzmunlu təxribatların, psixoloji müharibə üsullarının və “sözlərin”, hərflərin və rəqəmlərin yeni nəsil silah kimi istifadəsinin qarşısını almaq səyləri daha da intensivləşib, lakin rəqəmsal platformalarda müharibə aşağı templi musiqi kimi dadlı və vazkeçilməzdir .
Twitter, YouTube, Instagram və bir çox digər rəqəmsal platformaların bir müddət daha keyfiyyətli informasiya müharibəsi kanalları kimi istifadə edilməsi, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, rəqəmsal platformaların getdikcə daha çox hegemon alətə çevrilməsi təhlükəsini yaradır.
Aİ-nin rəqəmsal platformalar üçün məzmun strukturlaşdırma və modelləşdirmə işi dünyaya dövlət sərhədlərinin daha da gücləndiriləcəyi mesajını verir. Qloballaşmanın dönməz həddə çatdığına dair siqnallar bir tərəfdən intensiv olsa da, digər tərəfdən yerli və regional rəqəmsal platformalara nəzarət tədbirlərinin görülməsi ilə yerli və regional platformaları tamamilə aradan qaldırmağın mümkün olmayacağı da vurğulanır.
Əlçatan olmaqdan getdikcə uzaqlaşan “doğru xəbər” doğru fotodan, düzgün videodan və düzgün yazılı, vizual və audio materiallardan və hər cür məzmundan, yerli və qlobal nəzarətdən, senzuradan keçəcəksə, köhnə sözlər, ən vacib peşənin məzmun və ünsiyyət dizaynı mühəndisliyi olacağını əvvəlcədən demək lazımdır.
Birinci və İkinci Dünya Müharibələri zamanı təbliğat müharibələrinin başlanğıc mərhələsində olduğunu qəbul etsək, hətta o zaman da media mülkiyyəti və onun gücü strateji hesab olunurdu. Avropada və ABŞ-da sərt güc damarları media sahibliyini və mediadan ölçülü istifadəni danışıqlar və müzakirə sahələri kimi görmüş və ictimaiyyətlə əlaqələr qədər media və media idarəçiliyi ilə də əlaqələri saxlamağa diqqət yetirmişlər.
Bütün bu tədbirlər güc və ondan istifadə fenomeni ilə iç-içə olduqda “kommunikasiya zonaları” dövlətlərin hava məkanı və milli təhlükəsizlik kimi minalanmış ərazilərə çevrilib.
Ünsiyyət sahəsi fenomeni bilavasitə fərdlərin və cəmiyyətlərin düşüncə, davranış və ideya strukturlarını hədəfə aldıqda, “xarici” və ya “daxili” nəşr olunan bütün “ünsiyyət məzmunları” siyasi və sosial məkanı, siyasi və sosial aktyorları dəyişdirmək potensialına malikdir.
Tarixdə ilk dəfə olaraq milli sərhədlər daxilində strukturlar beynəlxalq arenadan gələn məzmundan çox təsirlənir. Belə olan halda, qloballaşma fenomeninin ən nəzərə çarpan cəhəti ondan ibarətdir ki, “milli imic” beynəlxalq ictimai rəy tərəfindən müəyyən edilə, layihələndirilə və qiymətləndirilə bilər. Bu dəyişiklik rabitənin yeni keyfiyyət alması nəticəsində milli təhlükəsizlik paneli daxilində “rabitə müdafiəsi” və nazirlik anlayışını zəruri edir.
Bu vəziyyət dövlətin normal informasiya şəbəkəsi və panelini əhatə etsə də, bundan daha geniş bir sahə millətin zehni, ideyası, təxəyyülü, dizaynı, mülahizə, düşüncə zənginləşdirilməsi, tarix, mifologiya və əqli assosiasiya xəritələri, sosial və fərdi xatirələr, gündəlik adi xəbər axınları, şəfqət, vicdan, ədalət, insaf və fikir formalaşdırmaq kimi bir çox parametrə “xaricdən və daxildən” toxuna biləcəyini də göstərir.
AB-nin məzmun planlamasını və rəqəmsal platformalar üçün məzmun axını kanallarının yaradılmasını bu kontekstdə nəzərdən keçirdikdə artıq gec olduğunu görmək olar.
Ünsiyyət anlayışının sadə və adi istifadəsi hədəf auditoriyanı istənilən məzmunu ötürməyə və məzmunu qəbul etməyə inandırsa da, bu gün ünsiyyət anlayışının şüurdakı rolu ideyada və düşüncədə olan bütün parametrlərə təsir etmək, yenidən dizayn etmək və “səsləndirmək”dir.
Ünsiyyətin qloballaşması nəticəsində Twitter, YouTube, Instagram və Facebook (Meta) kimi rəqəmsal platformalar milli kommunikasiya statuslarını oynatmaqla və ya oğurlamaqla, hətta milli ünsiyyət statuslarını deaktiv etməklə, milli rabitə sağlamlığını və keyfiyyətini yeni səviyyəyə çatdırıb. Müşahidə olunur ki, bu, planlaşdırılmış bir inkişaf deyil, lakin proses ABŞ-da yerləşən rəqəmsal platformaları planlaşdırılmayan, daha böyük yeni qlobal güc təşkilatına çevirib.
Aydındır ki, Aİ bu rəqəmsal platformaları ABŞ-ın rəsmi strukturu ilə eyni kateqoriyada görmür.
Qlobal müdafiə və hücum kimi istinad etdiyimiz yazılı, vizual və audio materialın daim artan və intensivləşən gücü qlobal müdafiə və hücum paketlərinin məzmununu dəyişdirməyə yönələn güc “məzmun” anlayışını daha gizli bir gücə çevirib.
Səmavi dinlərin və müqəddəs kitabların insanın sözünün və qüdrətinin sona çatdığı bir nöqtədə istifadəyə verilməsi, “Tanrı” sözünün şiddəti və gücü qarşısında kütlələrin idarə oluna bilməsi tarixi bir hadisədir. Zaman keçdikcə insanların bu “söz”ə daxil olması yeni sözlərə, xüsusən də fəlsəfəyə yer açıb.
Bu gün gəldiyimiz nöqtədə qlobal rəqəmsal platformalar, son zamanların hökmran, lakin bir o qədər də gərgin və planlaşdırılmamış məxluqu kimi dövlətlərin və hər kəsin qorxduğu epik, virtual və anlaşılmaz texnologiya canavarı kimi dünyaya “enib”.
Rəqəmsal platformalara sahib olanlar, ağdərililərin Amerikanı kəşf etməsi və sonra ona sahib olması təsirini bağışlayır. Buna görə də, yeni dünyaya oyanarkən, görünür ki, AB və digər ölkələrin rəqəmsal platformalarla bağlı tədbirləri köhnələcək.
İnsanlar ilk başda çox təsirli gördükləri səs və gücün, əslində, real olmadığını, müvəqqəti olaraq vicdanı doyuran bir oyun olduğunu başa düşdükdə bu qeyri-adi ünsiyyət xaosunun bir müddət sonra sona çatacağı gözlənilir. O zaman Hz. Musa Tur dağına qalxır və On Əmrlə geri qayıdır və xaos on bəndlik qanunla məhdudlaşır.
Bütün güc mərkəzlərinin fövqəladə güclü səslərinin gəlib çıxdığı vəziyyət hər şeyi dəyişir. Xüsusən də kommunikasiya çərçivəsində bütün parametrlər dəyişib. “Söz”ün istiqaməti dəyişib: “söz”ün hədəfi olmaq, bu gün həm də söz sahibi olmaq deməkdir. Kütlənin bu halına kütlə dediyimiz sosioloji seqment və fenomen daxildir. Bu səbəbdən, rəqəmsal platformalarda “kimlik” problemi yaşanır və problem sui-qəsd nəzəriyyələri ilə örtülür.
Təbii olaraq yenilənmiş və təkmilləşdirilmiş döyüş texnikası kimi “söz”ün, yəni informasiyanın, medianın və səsin qaytarılması qeyri-adidir və bu qayıdışın vətəninin Amerika olması da olduqca maraqlıdır.
Ola bilsin ki, ABŞ çox şeyi itirməklə yanaşı, həm də “söz” qazanıb. Bu “söz”, hətta söz sahibi ilə daxili səs kimi danışa bilər.
Bu baxımdan rəqəmsal platformaların, hətta ABŞ-ın da qavraya bilmədiyi bir çox ölçüləri var.
Tərcümə PİA.az-ındır.
Fatimə ƏLİYEVA
pia.az
Digərxəbərlər
Populyar xəbərlər
