Həsən bəy Zərdabinin övladlarının faciəvi həyatı

Madam ki, Mətbuat günü ərəfəsindədir, Həsən bəy Zərdabini xatırlayaq. Həm onu, həm də onun övladlarını...

Həsən bəyin dörd övladı vardı. İlki Pəri xanım idi. O, Əlimərdan bəy Topçubaşova ərə getmişdi. Parisdə, Sen-Klu qəbristanında ərinin yanında dəfn edilib.

İkinci övladı Mithət bəy Almaniyada təhsil almışdı, dəqiqləşməmiş məlumatlara görə repressiya olunub.

Üçüncü övladı Səffət bəy idi, o da mühəndis idi. Əvvəlcə o, Riqada oxumuşdu. Atasının ölümündən sonra onun adına təqaüd təsis edilmiş və bu 350 manatlıq təqaüdlə həm Səffət bəy, həm də Mustafa bəy Vəkilov (AXC-nin gələcək daxili işlər naziri) təhsil ala bilmişdilər. Lakin Səffət bəy təhsili yarımçıq qoymalı olur.

AXC-nin, bacısının həyat yoldaşı Topçubaşovun rəhbərliyi altında Parisə yola düşən nümayəndə heyətinə daxil olur. Ancaq Parisə gedə bilmir, İstanbulda qalır. O, İstanbulda qaldığı zamanda anası Hənifə xanım Məlikova AXC-nin Maarif və dini etiqad naziri, “Əhrar” partiyasından olan Rəşid bəy Kaplanova məktub yazaraq oğlunun xaricdə təhsil almasına köməklik göstərməyini xahiş edir.

Hənifə xanım 18 il Bakıda qız məktəbinin müdiri, Sovet hakimiyyəti dövründə isə Maarif nazirliyində çalışmışdı. Amma məktubda özünü “Həsən bəy Zərdabinin dul övrəti” kimi təqdim etmişdi. Qəribə şəkildə, ömrünü Azərbaycan xalqının təhsilinə və maarifinə sərf etmiş bu iki görkəmli şəxsin övladına belə bir icazə verilmədi. Bir il sonra Azərbaycana qayıdan Səffət bəy Azərbaycan SSR Maarif komissarı Dadaş Bünyadzadəyə bir məktub yazdı. Məktubda Müsavat hakimiyyətinin onu “etibarsız” hesab etdiyi üçün xaricdə təhsilinə imkan yaratmadığından şikayət etdi.

Bünyadzadə dərkənar qoyur və Səffət bəy Almaniyanın Karlsrue şəhərində memarlıq təhsili alır. Amma Azərbaycana qayıtmaq əvəzinə Türkiyəyə gedir. Ömrünün sonuna qədər də orda yaşayır. Türkiyədə öz ixtisası sahəsində çalışsa da bir tərəfdən məqalələr yazır, siyasi fəaliyyətlə də məşğul olur.

Əvvəlcə Azərbaycan Milliyyətçilər Dərnəyində təmsil olunan Səffət bəy təşkilatın seçkisinin düzgün keçirilmədiyini əsas gətirərək məhkəməyə müraciət edir. Məhkəməni uduzur. Daim radikal millətçi cəbhədə qalan Səffət bəy əvvəlcə “Türk izi” sonra isə dərnəkdən ayrılanlarla birgə “Mücahid” jurnalını çap etməyə və orda mütəmadi yazmağa başlayır. Liberal atasından fərqli olaraq, radikal millətçi olan Səffət bəy məqalələrində Sovet işğalına qarşı çıxır, eləcə də kommunistlərdə ailənin olmadığını, doğulan uşaqların internatlarda tərbiyə edildiyini yazır.

1976-cı ildə vəfat edir. Azərbaycana gəlmək ona qismət olmur.

Həsən bəyin sonbeşiyi isə Qəribsoltan xanım idi. Qəribsoltan xanım ailə qurmamışdı, lakin məşhur övlad yetişdirmişdi. Belə ki, SSRİ Xalq artisti Rauf Hacıyevi dörd yaşından götürüb saxlamışdı. Rauf Hacıyev Mədəniyyət naziri işlədiyi dövrdə Parisdə səfərdə olarkən Pəri xanım və Əlimərdan bəyin qəbirlərini ziyarət edərək ordan torpaq götürmüş və Bakıda həmin torpağı Həsən bəyin və Hənifə xanımın qəbrinə tökmüşdü.

Həsən bəyin uşaqlarının faciəvi həyatı bundan ibarətdir.

P.S. Məqalə Akif Aşırlının “Həsən bəy Zərdabinin mücahid oğlu” kitabı əsasında yazılmışdır.

pia.az