Cümə, 29 Mart 2024
USD : 1.7
EUR : 1.8724
Hava
+25 ° Baku
+18 ° Quba
+17 ° Qusar
+22 ° Gəncə
+27 ° Lənkəran
+32 ° Naxçıvan
+30 ° Salyan
+19 ° Şəki

Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi böyük regional savaşa çevrilə bilərmi? –Türkiyəli ekspertin rəyi

Metin Gürcan
“Əl-Monitor”, 30.09.2020

Sentyabrın 27-də minaatan və artilleriya atəşi mübadiləsi ilə başlayan və bir neçə saat ərzində tammiqyaslı müharibə halına gələn Azərbaycanla Ermənistan arasında alovlanan dava dördüncü gününə qədəm qoyub. Münaqişənin necə inkişaf edəcəyi enerji baxımından zəngin bir bölgədə rəqib maraqlara sahib Rusiya, Türkiyə və İranın həlledici rolundan asılıdır.

Qarşıdurmaların səhnəsi – Dağlıq Qarabağ rəsmi olaraq Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanınsa da, 1990-cı illərdə Ermənistan tərəfindən işğal edilib. Toqquşmalar bölgənin şimalındakı Murovdağda və cənubda, İran sərhədinə yaxın Füzuli bölgəsində cəmləşib.

Azərbaycan-Ermənistan sərhədlərindəki gərginlik yayda baş verib və həlledici enerji kanalları yolunda yerləşən digər bir ərazidə – Tovuzda qarşıdurmalara səbəb olub. Bölgədə ard-arda hərbi fəaliyyət başlayıb, Azərbaycan Türkiyə ilə birgə hərbi təlimlər keçirib və Rusiya hərbi təlimlərinə Ermənistan qoşunları qoşulub.

Gərginliyin artmasının arxasında 5 əsas amil var:

– Həm Azərbaycan, həm də Ermənistan, xüsusən də pilotsuz təyyarələr baxımından yeni hərbi qabiliyyətlər əldə edib; dolayı atəş; kəşfiyyat, nəzarət, hədəf yaxalama və kəşfiyyat; idarəetmə və rabitə; proksi elementləri.

– Cənubi Qafqazın enerji siyasətində böyük siyasi dəyişikliklər baş verir, bu da İranRusiyanın ixraca zərbələr endirməsi yaxın siyasi və etnik bağlara sahib olan Türkiyə ilə Azərbaycanın enerji əməkdaşlığında dramatik bir artıma təkan verir.

– AzərbaycanErmənistan hökumətləri həm evdə iqtisadi çətinliklər altındadır, həm də ictimaiyyəti yayındırmağa ehtiyac duyurlar.

– Həm Azərbaycanda, həm də Ermənistanda millətçi və populist tendensiyalar artmaqdadır və müvafiq liderləri İlham Əliyev və Nikol Paşinyanı daha çox eskalasiya mövqeyi tuturlar.

– Görünən budur ki, Moskva əvvəlki erməni administrasiyalarına nisbətən Moskvaya nisbi dost kimi baxan Paşinyan hökumətini zəiflətmək üçün fürsət axtarır.

Yerdəki hərbi vəziyyətə gəlincə, 1990-cı illərdən bəri 2016-cı ilin aprelində və iyul ayında AzərbaycanErmənistan arasında toqquşmaların baş verməsi və Moskvanın müdaxiləsi ortaya çıxıb.

Qəribə budur ki, Moskva indiki gərginliyə atipik dərəcədə laqeyddir. Kreml sanki Əliyevlə Paşinyanı danışıqlar masasına gətirmək istəmir, Rusiya mətbuatı isə iki liderdən müsahibələr almaqla məşğuldur.

Azərbaycan ordusu hücum vəziyyətindədir, lakin çətin ərazi və qarşıdan gələn qış şərtləri müdafiə olunan erməni qüvvələrinə üstünlük verir. Azərbaycan hərbçiləri olduqca asta əməliyyat tempi nümayiş etdirərək “blitskrieg” üçün fürsəti itirirlər. İdeal olaraq, indiyə qədər Dağlıq Qarabağın paytaxtı Stepanakertə gedən yolların əksəriyyətini nəzarətə götürməli, Tərtər, AğdamFüzuli kimi bir neçə şəhər mərkəzini ələ keçirməli idilər.

Korpus ölçüsündə böyük mexanikləşdirilmiş texnika ilə piyada manevrləri hələ döyüş meydanında görünməyib, lakin hər iki tərəf cəbhə bölgəsində güclənməyə davam edir. Azərbaycan hərbçiləri erməni qüvvələrini səpələnməyə məcbur etmək üçün yeni cəbhələr açırlar. Ermənilər, öz növbəsində, müdafiə mövqelərindən istifadə edərək Azərbaycan qoşunlarını ləngitmək  üçün artilleriya və raket atışları yağdırırlar. Bu vaxt döyüş sahəsindəki yeni bir ünsür olan kamikaze pilotsuz təyyarələri yüksək dəyərli hədəflər axtarır.

Ermənistanın “Su-25” təyyarələrindən birinin türk “F-16”-sı ilə vurulduğunu iddia etməsinə baxmayaraq, hava qüvvələri bu günə qədər döyüş meydanında olmayıb. Ankara da bunu rədd edib. Döyüş təyyarələri və hücum helikopterləri ilə Azərbaycan ordusuna irəliləməsini sürətləndirmək üçün yaxın hava dəstəyi təmin edə bilməyib.

İddialara baxmayaraq, nə Ermənistanın, nə də Azərbaycanın ballistik raketlərdən istifadə edə biləcəyinə dair hərbi bir işarə yoxdur. Ermənistan Rusiyada istehsal olunan 280 kilometrə (174 mil) qədər mənzilli “İskəndər” ballistik raketlərinə sahibdir, Azərbaycan isə 300 kilometrə (186 mil) qədər uçan İsrail istehsallı “LORA” raketlərinə malikdir.

Siyasi baxımdan nə Ermənistanın, nə də Azərbaycanın Rusiyanın razılığı olmadan hava gücündən və ballistik raketlərdən istifadə edə bilməyəcəyini düşünmək ədalətli görünür. Göründüyü kimi, Moskva ənənəvi müharibənin astanasını göstərən bir addım olaraq hərbi təyyarələrin və ballistik raketlərin yerləşdirilməsinə razılıq verməyib.

İki böyük dinamika son alovlanmanı əvvəlki toqquşmalardan fərqləndirir.

Birincisi, pilotsuz təyyarələrin mövcudluğu. Azərbaycan ordusu Qafqazda baş verən qarşıdurmaların mahiyyətini dəyişdirmək məcburiyyətində olan Türkiyə istehsallı “TB2” və “Kargu-2” kamikaze dronlarından istifadə edir.

Ermənistan ordusu, göründüyü kimi, həssas mövqelərdə və müdafiə xəttlərində dron hücumlarından əhəmiyyətli dərəcədə yaralar alıb, pilotsuz döyüşlərə hazırlıqsız yaxalanıb.

İkinci fərq informasiya müharibələrinin intensivliyi və sosial medianın roludur. Azərbaycanlılar dron hücumları ilə bağlı videoları sosial mediada yayaraq güc nümayiş etdirməyə çalışırlar; Ermənistanın təbliğat müharibəsi isə əsasən Rusiya və Qərbdən dəstək almaq məqsədi daşıyan manipulyativ və aldadıcı hesabatların yayılmasına yönəlib.

Münaqişə necə inkişaf edə bilər?

Əvvəlki gərginlik kimi, qarşıdurmaların xarici müdaxilədən sonra bir həftə içində dayandırılması ehtimalı var. Belə bir perspektivin mövcudluğunun əsas səbəbləri budur:

QafqazRusiyanın arxa bağçasıdır və Rusiya NATO-nun “yaxın xaric” hesab etdiyi əraziyə girmək üçün regional bir münaqişədən istifadə etməsini istəmir. Buna görə də, toqquşmaların şərti hərbi qarşıdurma səviyyəsinə yüksəlməməsində maraqlıdır.

Türkiyə və İran həm iqtisadi böhranların məngənəsindədir və təhlükəsizlik məsrəfi, köç, siyasi və işgüzar təşəbbüslərin təxirə salınması da daxil olmaqla, regional müharibənin təsirlərindən çəkinmək istəyir. Üstəlik, Türkiyə Xəzər hövzəsindən enerji tədarükünün davamlılığını təmin etmədə maraqlıdır.

Bundan əlavə, Türkiyənin Suriya və Liviya münaqişələrində Rusiya ilə münasibətləri Dağlıq Qarabağ münaqişəsini aşağı intensiv yayındırma döyüşləri səviyyəsində saxlamasını tələb edir.

Bəzi türk müşahidəçilər isə Ankaranın Dağlıq Qarabağdakı toqquşmalardan Liviyada və Suriyanın üsyançıların nəzarətində olan İdlib vilayətində Moskvanı ilə tarazlıq üçün bir vasitə kimi istifadə etməyə çalışdığına inanırlar. Hətta gərginliyin Astanaya bənzər bir prosesə səbəb ola biləcəyini, Moskva və Ankaranın Azərbaycanla Ermənistan arasında bərabər vasitəçi olacağını düşünürlər.

Türkiyə ilə Rusiya arasındakı güc asimmetriyası, Rusiyanın Qafqaza dair geosiyasi düşüncəsi və siyasəti nəzərə alınaraq, bu cür gözləntilər qeyri-real görünür.

Üstəlik, qarşıdan gələn qış şərtləri və sərt ərazi genişmiqyaslı hərbi əməliyyatları məhdudlaşdıracaq. Həm Azərbaycan, həm də Ermənistanın şikəst iqtisadiyyatları uzun müddətli hərbi qarşıdurmanı davam etdirmələrinə imkan verməz.

Ermənistanla Azərbaycan arasındakı əvvəlki alovlanmalardan fərqli olaraq, cəbhə xəttləri bu dəfə tamamilə donmayacaq. Bu, aşağı intensivli münaqişə, proksi, dron və informasiya müharibəsi epizodları ilə uzun müddətli bir aşınma müharibəsi perspektivi vəd edir.

Tərcümə: Strateq.az

pia.az


Etiket:


Digərxəbərlər

General Mövlam Şıxəliyevin 2 milyondan çox əmlakı özünə qaytarıldı - Siyahı

Putinin ilhaq və səfərbərlik qərarı - Bundan sonra müharibənin taleyində hansı faktorlar əsas rol oynayacaq?

Populyar xəbərlər

Yarım milyon mənimsəyən baş həkim həbsdə öldü    

“Verdiyi koordinatlar o qədər dəqiq idi ki...” - Döyüş yoldaşları Milli Qəhrəman haqqında - Video

BMT Baş katibi azərbaycanlı diplomatı yüksək vəzifəyə təyin edib

Uçot dərəcəsi endirilir, amma kredit faizləri azalmır. Nədən...

Məşhur avtomobil markasının Azərbaycanda istehsalına başlanıldı    

Bakıda “Prius”ların kütləvi satışına başlanıldı - Foto    

Alen Simonyan və Sahibə Qafarova arasında keçiriləcək növbəti görüşün tarixi məlum olub

Fələstinin yeni xarici işlər naziri ermənidir...

Şəkidə 26 yaşlı gənc sirkə turşusundan zəhərlənib

Ən çox oxunanalar