Ərdoğanın planı kimə sərf edir, kimə yox - "Altılıq Platforması"

Regionda nəyin baş verdiyini anlamaq üçün maraqlı bir məqam var. Məlumdur ki, Qafqaz bölgəsinin sülhə ehtiyacı var və bunun üçün Gürcüstanın Rusiya ilə münasibətlərini tənzimləməsi lazımdır. Türkiyənin “Haber7” xəbər agentliyi xəbər verir ki, bunu Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan 16 iyun tarixində Azərbaycan parlamentində çıxış edərkən deyib.

Türk lider altı ölkədən - Rusiya, Türkiyə, İran, Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistandan ibarət (istənildiyi təqdirdə) bir platformanın yaradılmasını dəstəklədiyini bildirib. Bunun üçün Ərdoğana görə, Moskva ilə Tiflis arasındakı münasibətlərin yaxşılaşdırılması vacibdir.

“Dedim ki, Gürcüstan üçün faydalıdır, gəlin edək. Rusiya ilə çətinliklərin öhdəsindən gəlməyinizi istəyirik. Yaxşı olacağını söylədim, bölgənin sülhə ehtiyacı var”, - deyə Ərdoğan vurğulayıb.

Yeri gəlmişkən, bu, Ərdoğanın altı ölkə platforması haqqında ilk dəfə danışması deyil. Ancaq bununla yanaşı, bunun əksər gürcülər üçün çox ağrılı bir mövzu olduğunu bilməmiş deyil. Çünki bu günə qədər Gürcüstanın iki bölgəsi Rusiya Federasiyasının işğalı altındadır və üstəlik Rusiya onları “müstəqil dövlətlər” kimi tanıyır.

Bu əsas ziddiyyəti həll etmədən Gürcüstan və Rusiyanın bir platformada iştirakını necə təmin edə bilərik? Görəsən, Ərdoğan bunu necə nəzərdə tutur? Niyə bu mövzuya qayıtmağa davam edir? Yəni bunun çox vacib olduğunumu düşünür?

AYNA mövzunu adıçəkilən ölkələrin ekspertləri ilə müzakirə edib.

Türkiyəli politoloq, tarix elmləri doktoru, Moskva Dövlət Universitetinin Asiya və Afrika Araşdırmaları İnstitutuna dəvət edilmiş tədqiqatçı Mehmet Perincek:

“Altı Ölkə Platforması təklifi bölgədə sabitliyin təmin olunmasında çox vacib rol oynaya bilər. Əlbəttə ki, Türkiyə və Azərbaycan, Ərdoğan və Əliyev Qafqazdakı heç bir ölkəni təcrid etmək niyyətində deyil. Hətta Gürcüstan və Ermənistanı bu regional təşəbbüsə cəlb etməyə çalışırlar.

Ən əsası, belə bir platforma bölgəyə xarici müdaxiləni aradan qaldıracaq. Qərbi nəzərdə tuturam. Oradan bölgənin destabilizaiyasında əsas mənfi rol oynayırlar. Bölgə ölkələri təşəbbüsü öz əllərinə alsa və Qərbin müdaxiləsini aradan qaldırsa, onda Cənubi Qafqaz ölkələri arasında, ümumiyyətlə bölgəmizdəki hər hansı bir problemi həll etmək mümkün olacaq. Qarabağ məsələsinə Qərbin müdaxiləsi olmazsa, Ermənistan və Azərbaycan bu problemi ədalətli həll edə biləcək.

Gürcüstan məsələsində Qərbin heç bir təxribatı yoxdursa, Moskva və Tbilisi asanlıqla razılığa gələ bilər. Bölgəmizdəki əsas problem Qərbin təxribat siyasətidir. Həmişə bir ölkəni digərinə qarşı - Gürcüstanı Rusiyaya, Ermənistanı Türkiyə və Azərbaycana qarşı çıxarmağa çalışırlar və s. Bu Qərb siyasətini ortadan qaldırsaq, Qafqazda istənilən problemi həll etmək asan olacaq.

“Altılıq Platforması” məhz belə bir hədəfi güdür və sülh üçün, bölgədəki sabitləşmə və iqtisadi inkişaf üçün yeganə çıxış yoludur. Həm Gürcüstan, həm də Ermənistan sosial, iqtisadi və ya siyasi problemlərini yalnız əməkdaşlıq və qonşuları - Azərbaycan, Türkiyə, İran və Rusiya ilə dostluq münasibətləri ilə həll edə biləcək. Belə bir platforma bölgədəki bütün problemlərin həlli üçün əsas olacaq”.

Rusiyalı politoloq, Azad Rusiya Fondunun Cənubi Qafqazdakı (Tbilisi) nümayəndəliyinin rəhbəri Yeqor Kuroptev:

“Prezident Ərdoğan Qarabağ hadisələrindən və Azərbaycan ilə Türkiyənin müharibə nəticəsində qazandığı uğurlardan sonra, gördüyüm kimi, regional layihələrin və bütün oyunçular arasında əlaqələrin inkişaf etdirilməsinin vacibliyini düşünür. Aydın məsələdir ki, Moskva olmasa, daha geniş bölgədəki əməkdaşlıq son dərəcə çətin olacaq, çünki Kremlin Ermənistanda təsiri böyükdür, indi Azərbaycanda rus əsgərləri var və Gürcüstanın bir hissəsi Rusiya Federasiyası tərəfindən işğal edilib. Bu səbəbdən Türkiyə, daha geniş bölgənin Kremlin təcavüzünün lüləsinə bu və ya digər şəkildə dəymədən əməkdaşlıq edə biləcəyi balanslı bir yanaşma yolları axtarır.

Həm də mənə elə gəlir ki, Türkiyə bu formatda Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə və hətta İranın, bəzən də Ermənistanın mövqelərinin Moskvanın mənafelərinə qarşı bir tarazlıq yaradacağına inanır. Yəni bu format olduqca ciddi bir tarazlıq yarada biləcək qüvvədir.

Ancaq problem budur ki, bu, sadəcə mümkün deyil. Hər hansı bir Gürcüstan hökuməti Putin Rusiyasının iştirakı ilə bir formatda təmsil olunmağa qərar verərsə, bu hökumət ən azı istefa etməli olacaq - bir neçə gün içərisində Gürcüstandan qovulan rus deputatı Qavrilov və ya Poznerdən sonra Moskvaya uçmaq məcburiyyətində qalacaq.

Rusiya yalnız Gürcüstan ərazilərini işğal etmir, həm də Gürcüstan vətəndaşlarını qaçırır, saxlayır və öldürür. Bu səbəbdən, Kremlin yanında ən əhəmiyyətli regional oyunçu kimi Türkiyənin nüfuzunu gücləndirmək istəyən Ərdoğanın mümkün müsbət niyyətləri ilə belə, bu təklif qəbuledilməzdir. Türkiyə Rusiya bazalarının və qoşunlarının Gürcüstan ərazisindən, eləcə də Ukrayna ərazilərindən tamamilə çıxarılması məsələsində Putinlə razılaşarsa, bəzi formatlardan danışmaq olar. Ancaq bunun mümkün olduğuna şübhə edirəm.

Türkiyəyə Azərbaycan və Gürcüstanla format inkişaf etdirməyi, Ermənistanla əlaqələr qurmağı və yavaş-yavaş Ukrayna ilə birlikdə Kremlin təcavüzkar siyasətini tarazlaşdıracaq yeni bir format yaratmağı təklif edərdim. Ən böyük ordulardan birinə sahib bir NATO üzvü olan Türkiyə, 43 milyonluq güclü Ukrayna, Gürcüstan, Azərbaycan və Ermənistanla birgə Kremlin artıq heç bir şey edə bilməyəcəyi bir real qüvvə olacaq”.

Gürcü politoloq, siyasi və hərbi elmlər doktoru, professor Vaxtanq Maisaya:

“Ərdoğanın mövqeyi başadüşüləndir, altılıq Platforması təşəbbüsünə lobbiçilik etmək, Rusiya ilə münasibətləri yaxşılaşdırmaq və əlbəttə ki, barışıq üçün vasitəçi olduğunu bir daha təsdiqləmək istəyir. Gürcüstan ilə Rusiya arasında sülh əldə edilməsinə çalışır.

 

Və düşünürəm ki, Baş nazir İrakli Qaribaşvili bir günlük rəsmi səfərlə Türkiyəyə gedib Ərdoğanla orada danışıqlar aparanda, Gürcüstan artıq “Altılıq Platforması”na qoşulmuşdu. Vəziyyətin bundan sonra necə inkişaf edəcəyi hələ məlum deyil.

Başa düşürəm ki, Ərdoğan bütün qonşularla münasibətləri yaxşılaşdırmaq və Türkiyənin regional hegemon dövlət kimi mövqeyini möhkəmləndirmək istəyir, lakin Gürcüstan-Rusiya münasibətlərinin necə inkişaf edəcəyini heç kim bilmir. Gürcüstan hökuməti Rusiya Federasiyası ilə münasibətlərini, xüsusən də “turizm diplomatiyası” sahəsində inkişaf etdirsə də, Saakaşvili dövründə olduğu kimi radikal mövqedən çıxış etmir.

Düşünürəm ki, “Altılıq Platforması” Moskva ilə dialoqun inkişaf etdirilməsinin imkanlarından biri kimi istifadə edilə bilər. İndi bu mənada iki format var. Bu, hökumət təmsilçiləri səviyyəsində Abaşidze - Karasindir. Gürcüstanın ABŞ və AB ilə birlikdə Rusiya ilə eyni masada oturduğu “Cenevrə formatı” var. Hesab edirəm ki, burada “Altılıq Platforması”ndan da istifadə etmək olar, çünki Türkiyə Gürcüstanın strateji tərəfdaşıdır və bu vasitə ilə biz Moskva ilə dialoq apara bilərik. Gürcüstan rəhbərliyinin hansı qərarı verəcəyi hələ sual altındadır”.

pia.az