Cümə, 29 Mart 2024
USD : 1.7
EUR : 1.8724
Hava
+25 ° Baku
+18 ° Quba
+17 ° Qusar
+22 ° Gəncə
+27 ° Lənkəran
+32 ° Naxçıvan
+30 ° Salyan
+19 ° Şəki

Böyük Yaxın Şərq və fundamentalist təhlükə...

Amerikanın rolunun azalmasından danışmaq heç də “tarixin sonu” demək deyil. ABŞ bir gecədə zəif bir ölkəyə çevrilməyəcək...

Abdullah Utaybi
“Şarkul Avsat” qəzeti, 12 sentyabr 2021-ci il

Beynəlxalq güc mübarizələri dünyanı və içindəki güc balansını daim dəyişir. Tarixin məntiqi və insanın təbiəti budur. Millətlərdə, xalqlarda və cəmiyyətlərdə, dövlətlərdə və beynəlxalq qurumlarda heç bir şey eyni qalmır. Bu dəyişiklikləri və gətirdikləri yenilikləri müşahidə etmək şüur ​​və baxış yaratmaq və gələcəyi proqnozlaşdırmaq üçün faydalıdır.

ABŞ daxilində və xaricində bəzi analitiklər və mütəfəkkirlər qlobal səviyyədə Amerikanın rolunun azalmasından danışırlar. Bu geriləmə və geri çəkilmə Birləşmiş Ştatlarda geniş bir cərəyan tərəfindən nəzəri hala salınıb.

Ən görkəmli missionerlərindən və nəzəriyyəçilərindən biri də digər prezidentlərdən fərqli olaraq tərcümeyi-halından bəhs edən kitablar yazan və hələ də yenilərini yazmağa hazırlaşan keçmiş prezident Barak Obama idi.

Hazırkı prezident Co Bayden vaxtilə iki dəfə vitse-prezident olaraq da çalışıb. Belə güclü hərəkatın təkliflərini anlamaq böyük və mükafatlandırıcı bir missiyadır.

ABŞ-ın beynəlxalq rolundakı bu geriləmə və Çinin rəhbərlik etdiyi yeni beynəlxalq güclərin yüksəlişi asanlıqla izlənilə biləcək bir prosesdir. ABŞ-ın dünyadakı müttəfiqlərindən imtina etməsi, strateji silahları qadağan edərək, gücünü zəiflətmək, islahatlara mane olaraq və müttəfiqlərinə təzyiq göstərərək müttəfiqlərini zəiflətmək qərarlarının əksinə, rəqiblərinə və düşmənlərinə qarşı tolerantlıq göstərməsi, bütün bunlar beynəlxalq rolda və imperialist gücdə mərhələli bir geriləmə olduğuna işarə edir.

Amerikanın rolunun azalmasından danışmaq heç də “tarixin sonu” demək deyil. ABŞ bir gecədə zəif bir ölkəyə çevrilməyəcək. Bunu heç kim deyə bilməz. Amerika və Qərb liberal solunun dəstəyi ilə İslam dünyasında fundamentalizmin dirçəlişini paralel olaraq müşahidə edə bilərik. ABŞ və Qərb bütün fundamentalist qruplar və simvollar üçün sığınacağa və beynəlxalq mərkəzə çevrilib.

Bu nöqtədə ölkələrin cari və gələcək problemlərlə mübarizəsində əhəmiyyətli bir fərq ortaya çıxır. Fərq də ondadır ki, Ərəb və müsəlman ölkələri Qərbə və dünyaya təsir edəcək bu fundamentalizmin təhlükələrinə qarşı daha həssasdırlar. Qərbin siyasi, təhlükəsizlik və akademik qurumlarının və media orqanlarının müşahidə etdikləri ilə kifayətlənmək və buna uyğun olaraq bölgə ölkələrinin prioritetlərini və xalqlarının istəklərini tənzimləmək strateji korluqdur.

Terrorizm ölçüsündə beynəlxalq bir fenomen qarşısında Qərb və ərəb ölkələri arasındakı fərq təhlükənin mahiyyəti və bu fenomeni dərk etmə dərinliyi baxımından geniş məsələdir. Ərəb ölkələri fundamentalist təhlükənin miqyasını və mahiyyətini dərindən dərk etməklə Qərbi qabaqlayır.

Səudiyyə Ərəbistanı terrorizmlə mübarizəyə lazımi ciddiliklə yanaşıb. Misir və BƏƏ kimi qabaqcıl ərəb ölkələri dərin biliklərə və geniş təcrübəyə malik olmaqla terrorun və onun təşkilatlarının əsas mənbəyini qurutmadan ortadan qaldırılmasının mümkün olmadığını başa düşüblər.

Əsas mənbə isə siyasi islam qruplarıdır. Səudiyyə vəliəhdinin açıqlamaları bu anlayışın ən yaxşı sübutudur. Bunun üzərinə Səudiyyə Ərəbistanı bu qrupların keçmişdə sızdığı qurumlar və fondlar üzərində nəzarəti gücləndirib və tənzimləyib.

Həqiqətən də, bu qurumlardan bəziləri, möhkəm prioritetlərlə düzgün bir şəkildə yenidən qurulduqda və siyasi İslam ünsürlərindən təmizləndikdə təşkilatların terror qarşısında nə edə biləcəyinə də nümunə oldu.

11 Sentyabr terror cinayətinə görə Səudiyyə Ərəbistanının üzərinə hər hansı bir məsuliyyət qoyan ittihamların yenilənməsi siyasi cəhətdən uğursuz və akademik olaraq ifşa edilmiş bir yanaşmadır.

Səudiyyə Ərəbistanı ilə ən kiçik bir qarşıdurmada yenidən gündəmə gətirilərək çirkin bir zarafata çevrilməyə başladı. Bu yanaşma dünyanın ən böyük ölkələrinə yaraşmayan ucuz şantajı təmsil edir.

11 Sentyabrın 20-ci ildönümündə Səudiyyə Ərəbistanı kimi həqiqəti və dərinliyi ilə fundamentalist təhlükənin fərqində olanlar ilə Qərbdəki kimi yalnız hadisələr və tərəflərlə maraqlananlar arasında açıq bir fərq var. Qərb ölkələrində fundamentalizmin fenomenlərinə və tərəflərinə olan bu məhdud maraq cəhalət ilə deyil, prioritetlər və maraqlar fərqi ilə əlaqədardır.

Onilliklər ərzində Qərb ölkələri dəfələrlə öz maraqlarını siyasi İslam qrupları ilə əlaqələndirmişlər. Tarixən ən yeni, bu günün ən yaddaqalan dəlillərindən biri fundamentalist qrupların birbaşa ərəb ölkələrini idarə etməyi hədəflədiyi “Ərəb Baharı” olaraq bilinən uğursuz hadisələrdir.

Fundamentalist təhlükə müəyyən bir ölkə ilə məhdudlaşmır və mənbələri fərqlidir, ancaq onun məqsəd və məramı birləşdirilib. Bunun yayılmasını və genişliyini anlamaq üçün şərqdə Hindistan yarımadası və Əfqanıstandan qərbdə Misir, Liviya və Mərakeşə, cənubda Malayziyadan Türkiyəyə qədər uzandığını bilmək kifayətdir.

Bütün bu təhlükənin ortasında hələ İran rejimi, onun tərəfdarları və İraq, Suriya, Livan və Yəməndəki milislər də var.

Mövdudi, Xomeyni, Həsən əl-Bənna və Seyid Qütb onilliklər ərzində fikir və təşkilatların nələri yaradıb, dəyişə biləcəyinə nümunədir. Fundamentalist təhlükə bir illüziya deyil və onu qiymətləndirməmək təhlükənin artmasına işarədir.

Onilliklər ərzində siyasi İslam qrupları ilə terrorçu qrupları ayırmaq üçün edilən bütün cəhdlər akademik və siyasi cəhətdən uğursuz oldu. Heç bir sağlam elmi təklif aralarındakı ardıcıl fərqi əsaslandıra bilmədi.

ABŞ-ın gücünü və təsirini heç kim inkar etmir, amma Səudiyyə Ərəbistanı və ərəb ölkələri qətiyyən banan respublikaları deyillər. Dövlətlərin və imperiyaların zəifliyinin səbəbləri arasında reallığın səhv anlaşılması, məqsədlərin fərqlənməsi, ittifaqların mahiyyətinin və gücünün dəyişməsi var. Bir nümunə olaraq, Sovet İttifaqının gücünün azalması 70 il ərzində baş verdi və nəticədə onun dağılmasına səbəb oldu. Lakin varisi Rusiya bu gün və gələcəkdə dünyanın ən güclü və nüfuzlu ölkələrindən biri olaraq qalır. Beynəlxalq güc balansının gələcəyi ilə bağlı qeyri-müəyyənlik artır və bununla birlikdə bütün siyasi, iqtisadi və hərbi səviyyələrdə dövlətlərarası münaqişələr də çoxalır. Yaşayan ölkələr buna nail olmaq, öz maraqlarını qorumaq və bundan irəli gələn riskləri azaltmaq üçün səy göstərirlər.

Mürəkkəb səhnələr səthi qəbul edildikdə qaçılmaz səhvlər buraxılır. Misir, Sudan, Tunis, Mərakeş və digər ölkələrdə fundamentalist qrupların mirasının sona çatdığını düşünmək də buna daxildir.

Fundamentalist qruplar bir qərarla bitməz, istəklərlə yox olmazlar, amma hərtərəfli və uzunmüddətli strateji planlarla məhv edilə bilərlər. Bir az yoxlasaq, fundamentalizmin hələ də yuxarıda adları çəkilən ölkələrdə mövcud olduğu, təsir etdiyi və metodlarını inkişaf etdirdiyi görülür.

Nəhayət, bölgədəki fundamentalist cazibə mərkəzləri bu qrupların təhlükəsiz, mütəşəkkil və dəstəklənmiş şəkildə fəaliyyətini davam etdirdiyi bir sıra Qərb ölkələrində mövcud olan fundamentalist cazibə mərkəzləri tərəfindən dəstəklənirlər.

Orjinal

Tərcümə PİA.az-ındır.

Fatimə ƏLİYEVA
pia.az



Şərh yazın.


Digərxəbərlər

General Mövlam Şıxəliyevin 2 milyondan çox əmlakı özünə qaytarıldı - Siyahı

Putinin ilhaq və səfərbərlik qərarı - Bundan sonra müharibənin taleyində hansı faktorlar əsas rol oynayacaq?

Populyar xəbərlər

Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi müharibə istəyir?..

Yarım milyon mənimsəyən baş həkim həbsdə öldü    

“Verdiyi koordinatlar o qədər dəqiq idi ki...” - Döyüş yoldaşları Milli Qəhrəman haqqında - Video

BMT Baş katibi azərbaycanlı diplomatı yüksək vəzifəyə təyin edib

Azərbaycanda taksilərdə gediş haqqı lövhəsinin nümunəvi forması açıqlanıb

Uçot dərəcəsi endirilir, amma kredit faizləri azalmır. Nədən...

Qədr gecəsinin əməlləri: “İmkanı olanların süfrə açması məsləhətdir” 

Bakıda “Prius”ların kütləvi satışına başlanıldı - Foto    

Ən çox oxunanalar