Cümə, 29 Mart 2024
USD : 1.7
EUR : 1.8724
Hava
+25 ° Baku
+18 ° Quba
+17 ° Qusar
+22 ° Gəncə
+27 ° Lənkəran
+32 ° Naxçıvan
+30 ° Salyan
+19 ° Şəki

Niyə Tanrı öz mələyinin haqqını verir və bəndəsinin haqqını tapdalayır? - Müsahibə (II Hissə)



Mail Yaqub: “Ədalətsiz Tanrıya inanmaq, əslində Tanrını inkar etmək deməkdir”


“Mən sizi 100% əmin edirəm ki, son 30 ildə bəzi Qərb ölkələrinin xüsusi proqramları əsasında müsəlmanlardan ibarət terrorçu qruplar yaradıblar”.

PİA.AZ Fəlsəfə elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Mail Yaqublunun müsahibəsinin iikinci hissəsini təqdim edir:

Birinci hissəni BURADAN oxuya bilərsiniz.

Dosye: Mail Yaqub. 10 iyun 1979-cu ildə Azərbaycanın Cəlilabad rayonunda anadan olub. Xəzər Universitetinin və Tehran Universitetinin məzunudur. Fəlsəfə elmləri üzrə fəlsəfə doktorudur. 2011-ci ildə “Nitsşenin “Əxlaq geneologiyası” əsərinin təhlili və tənqidi” mövzusunda doktorluq dissertasiya işi müdafiə edib. 2009-cu ildə “Din fəlsəfəsi”, 2012-ci ildə “Metafizika düşüncələri” kitabları Bakıda işıq üzü görüb. 2008-ci ildən Xəzər Universitetinin Fəlsəfə departamantində “Müasir Avropa fəlsəfəsi”, “Əxlaq fəlsəfəsi”, “Fəlsəfəyə giriş” və “Din fəlsəfəsi” fənnlərini tədris edir. Ailəlidir. 2 övladı var.

- Cənnət və cəhənnəmə inanırsınız?

-Bəli, inanıram. Əgər siz Tanrıya inanırsınızsa, onun ədalətinə də inanmalısınız. Ədalətsiz Tanrıya inanmaq əslində Tanrını inkar etmək deməkdir. Tanrı ədalətlidirsə, bu qədər haqsızlıqların cavabsız qalması mümkün deyil. Mütləq şəkildə ölümdən sonra həyat olmalıdır. Bunu yunan alimləri Platon da, Pifaqor da deyib. Ruh ölmür. 

- Sizcə cəhənnəmin var olan şəkildə təqdim olunması Tanrının ədalətsizliyinə dəlalət etmir? Əgər mən valideynlərimi, ölümü seçə bilmirəmsə və hər şey planlaşıdırılıbsa, o zaman mənə verilən cəza ədalətlidirmi?

- Mən az öncə dedim axı, insan azaddır. İnsan öz yolunu dəyişə bilir. Biz milyonlarla insan görmüşük ki, çox yoxsul ailədə dünyaya gəlib, atası-anası çox pis tərbiyə görüb. Lakin bu insan öz iradəsi ilə təhsil alıb, çalışıb, gözəl və ağıllı insan olub. Belə nümunələr kifayət qədər çoxdur. Dünya şöhrətli müsəlman filosofu İbn Sinanın bir sözü var:” Hər bir şeyin mümkünlüyünə ən tutarlı dəlil onun bir dəfə baş verməsidir”.Yəni əgər bir nümunə bir dəfə baş veribsə, demək milyonlarla nümunə baş verə bilər. Dünyada mövcud olan bütün problemlərin kökündə insan özü dayanır.

- Sizə elə gəlmir ki, insana faili-muxtarlığın verilməsi, onu sadəcə Tanrı və onun mələyi arasında oyuncağa çevirib? Yəni, Tanrı insanın o qədər iztirab çəkməsinə ona görə dözür ki, öz mələyinin haqqını verir, amma bu zaman bəndəsinin haqqını tapdalayır.

- İngiltərənin bəzi universitetləri var ki, orada imtahanlar açıq şəkildə keçirilir. Yəni, imtahanlar zamanı tələbə kitabxanada oturub istədiyi kitablardan istifadə edə bilir. Amma buna rəğmən tələbələr kitablardan istifadə etmir. Onlar öz biliyini yoxlamaq istəyirlər. Çünki tələbələr üçün əsas dəyərli fakt bilik səviyyələrinin necə olmasını bilməkdir. Amma, kitablardan istifadə etsələr, öz biliklərini dəyərləndirə bilməzlər. 

İnsan da belədir. Əgər insan mələklər kimi məcburən iradəsiz varlıq olsaydı, onun dəyəri bilinməyəcəkdi. Yəni, insan yaxşı bir iş görür, pis işdən çəkinir və məhz bu mücadilədə dəyər qazanır.Yoxsa ki, mən əli-qolu bağlı, heç bir şey etmədən oturum, burada hansı dəyərdən söhbət gedə bilər? İnsanın dəyəri də zəhmətlə ərsəyə gəlir. Mən əgər başqa insanlara zəhmət çəkib kömək edirəmsə, bu da mənim dəyərim sayılır. Ümumiyyətlə, əziyyət nə qədər çoxdursa, dəyər bir o qədər də çox olur.

photoslide_title

Mail Yaqub: “Mən insanlara kömək edirəmsə, bu da mənim dəyərim sayılır”.


- Niyə əksər insanlar folosoflaradəli kimi baxır? Buna səbəb nə ola bilər?

- Mənim  bir müəllimim deyirdi ki, şair bir az dəli olmalıdır ki, şeir yaza bilsin. Burada “dəli” olmaq ənənəvi dəli olmaq mənasında deyil.Yəni, dekonstruksiya edə bilməlidir, streotipləri aşa bilməlidir. Məsələn, şairlər hər hansı əşyaya başqalarının baxdığı kimi baxmır. Ona görə  şeir, ədəbiyyat ərsəyə gəlir. Eyni vəziyyət filosoflara da aiddir. Filosoflar üçün sual yaradan məsələlər adi insanlar üçün sual deyil. 

Təbii ki, “filosoflar dəlidir” ifadəsi yanlışdır. Çünki filosoflar Qərbdə xüsusilə də, XVII əsrdən sonra bütün ictimai-siyasi proseslərin içindədirlər. Hətta XX əsrdə ədəbiyyat üzrə iki Nobel mükafatı almış filosoflar var. Əgər filosoflar dəlidirsə, onda Nobeli onlara niyə verirdilər.

- Özünü dərk nədir? Sizcə, sufizm dini təriqətdir, yoxsa fəlsəfi cərəyan?

- Sufizm fəlsəfi-dini təriqətdir. Mən bu anlayışları tam ayıra bilmirəm. Fikirləşirəm ki, bunların sərhədləri tam ayrılmır. Yəni, dinin özünün də fəlsəfi tərəfləri var. Məncə, sufizm din rəngində fəlsəfi təbəddüatları olan cərəyandır. Məsələn, biz sufizmdəki vəhdəti-vücud nəzəriyyəsinin başqa formasını  Hegeldə, Spinozada ("Panteizm" nəzəriyyəsində) görə bilərik. Düzdür, onlar demir ki, bunlar Tanrıdır. Onlar təbiəti bütövlükdə Tanrı hesab edirlər. Əslində Tanrını inkar etdiklərini görürük. 

Məşhur alman filosofu Hegel vəhdəti-vücud nəzəriyyəsinə bir az yaxınlaşır. O deyir ki,  bir vahid ağıl var və o hərəkət edir. Nədir bu vahid ağıl? Bizdə buna vəhdəti-vücud deyirlər. Bu nəzəriyyəyə görə, bütün kainat birdir, o da Tanrıdır. Qalanları təfərrüat və Tanrının kölgəsidir. Çox dərin və fəlsəfi olan bu fikir özündə bir çox şeyləri ehtiva edir. Biz bunun köklərini Qərb fəlsəfəsində tapa bilərik. Burada həm də dini çalarlar güclüdür. Yəni, belə deyək ki, bu nəzəriyyənin kökü fəlsəfidir, ona zinətlərlə yaraşıq verən dindir.

- Sizcə, Ənəlhəq anlayışı doğrudurmu? İnsanın Tanrı olmaq iddiası, yəni “Allah məndədir” deməsi nə qədər realdır?

- Sədi Şirazinin belə bir sözü var: “Bütün yalanlar tərk olunmalıdır, heç bir yalan deyilməməlidir. Amma eyni zamanda o  bütün doğruların da deyilməsi bəzən düzgün deyil”. Təəssüf ki, Ənəlhəq də həmin doğrulardandır və deyilməməlidir. Təbii ki, vəhdəti-vücud nəzəriyyəsindən xəbərdar olmayan qatı dindar kütlə üçün bu anlaşılmaz idi.

-  XVII-XVIII əsrlərdə Qərbdə maarrifləndirici fəlsəfi cərəyanlar var idi. İslam dünyasında isə əksinə zülmət hökm sürürdü. XXI əsr olmasına baxmayaraq, İslam dünyasında  hələ də o zülmət davam edir. İslamla “terror” anlayışı eyni götürülür. Bunun yaranma səbəbləri haqqında nə deyə bilərsiniz və bundan sonrakı dönəmdə İslamda maarrifləndirici fəlsəfi cərəyanların meydana çıxması və modern tələblərə cavab verməsi mümkündürmü?

-  Çox maraqlı və geniş cavabı olan sualdır. Mən konkret bir neçə məqamı vurğulayacağam. Əvvəla, düzgün vurğuladınız ki, XVI-XVII əsrə qədər Avropada qaranlıq dövr hökm sürsə də, islamda çicəklənmə gedirdi. Lakin sonra vəziyyət dəyişdi, islam dünyası tənəzzüllə uğradı. Bəzi tədqiqatçılar İslamın tənəzzülə uğramasının səbəbini islam dünyasındakı sufizm və xristianlıqdan gələn prinsipə oxşar prinsipin geniş yayılmasında görürlər. 

Xristianlıqda röhbniyyət var. Yəni,bu  dünyadan təcrid olmaq, dünya malına ehtinasız olmaq. Həmin araşdırmaçıların fikrincə xristianlardakı röhbaniyyət  ruhu sufizm cərəyanı şəklində İslam dünyasına sirayət etdi. Sanki İslam dünyasını dünya həyatından təcrid etdi və təbliğ etdi ki, dünya malı ötəridir. 

photoslide_title






















Mail Yaqub: “Ənəlhəq o, doğrulardandır ki, deyilməməlidir”.


Sizin ikinci sualınızın cavabı - müasir dövrdə bu ətalət niyə yarandı və hələ də davam edir?

Əvvəla, onu qeyd edim ki, XXI əsrdə bəzi müsəlman ölkələrində intibah var. Məsələn, Malaziya, İndoneziyada Türkiyə, Pakistan, İranda nanotexnologiyası, nüvə, tibb və digər elm sahələri üzrə intibah və inkişaf var. Hətta Malaziyaya texnologiyanın inkişafına görə “Asiyanın Cənub-Şərqinin Yaponiyası” deyirlər. Bu göstərir ki, islam aləmində müəyyən sıçrayışlar var. Buna görə də tam qaranlıq demək düzgün deyil. Neçə yüz milyon əhalisi olan İndoneziya, Türkiyə, Malaziyada müəyyən intibah var və biz bunu görməməzlikdən gəlməməliyik. Amma təəssüflər olsun ki, ümumi qaranlıq mənzərə də var. Və bu qaranlıq mənzərə bütün müsəlman dünyasına ləkə gətirib. Burada iki məsələyə diqqət ayırmalıyıq. 

Birinci məsələ odur ki, hansı ölkələr ki, İslamın izahını düzgün verib, onlar inkişaf edib və dünyaya açılıblar. Buna Malaziyanı, İndoneziyanı misal göstərmək olar. Bunlar modernizmlə İslami sintez edə biliblər. Çünki son 200 ildə müsəlman ölkələrində ən çox müzakirə edilən məhz bu məsələ idi. Bir ənənəmiz var, bir də müasirlik var. Biz ənənəmizi qoruyub müasir ola bilərikmi?

İkinci fakt isə daha dərindir. Burada müsaəlmanların alətə çevrilməsi üçün məqsədyönlü fəaliyyər var. Mən sizi 100% əmin edirəm ki, son 30 ildə bəzi Qərb ölkələrinin xüsusi proqramları əsasında müsəlmanlardan ibarət terrorçu qruplar yaradıblar. Bunu inkar edən adama siyasətçi kimi baxmıram. Əgər bir politoloq Azərbaycanda və dünyanın hər hansı bir yerində bunu inkar etsə ki, İŞİD ABŞ-ın layihəsi deyil, mən ona sadəcə gülərəm. 

-Niyə alətə çevirirlər? 

- Alətə çevrilmək dini mənsubiyyət məsələsi də deyil. ABŞ-ın paytaxtı Vaşinqtondan bir saat məsafədə bir qəbilə yaşayır. Onlar müasir dünyanın heç bir atributunu qəbul etmirlər. Bunlar müsəlman olmasalar da, xristianlığın hansısa qoluna aiddirlər. İslam dinində özünü müdafiə-cihad prinsipi var. Bu prinsip bütün hüquq sistemlərində mövcuddur. Yəni, əgər sənin dövlətinə hücum olunursa, sən özünü müdafiə etməlisən. Amma İslamdan bu prinsipi götürərək onu xüsusiləşdirib böyütmək və buna milyardlarla pul yatırmaq, daha sonra isə bundan terrorçu qrup yaratmaq elə də çətin deyil. İndi maraqlı bir sual ortaya çıxır. Niyə məhz müsəlmanlara qarşı bu hadisə baş verir? Bu çox qəribə və araşdırmalı sualdır. Ümumiyyətlə, mənə görə həmin supergüclərin içində İslamın inkişafına qarşı geniş qəzəb və nifrət var. Və mənə görə dünyadakı müharibələr həm də ideolojidir. Onun tərkibində çox geniş iki amil var: kapital və ideoloji amil. 

Kapital amili ona görə rol oynayır ki, müsəlmanlarda neft var, lakin artıq neft əvvəlki əhəmiyyətini itirib. Amma ideoloji məsələ yerindədir. Sevindirici haldır ki, müsəlman dünyasında da intibah, özünü tanıma baş verir.Yəni, müsəlman dünyası da sakit oturmayıb. Məsələn, Malaziyanın baş naziri Ramazan ayında milli geyimdə namaz qılır və müsəlman kimliyini qoruyur. Malaziya müsəlmanlığını qoruya-qoruya Asiyanın cənub-şərqinin Yaponiyasına çevrilir. Mən ideoloji mübarizə deyəndə İŞİD-i nəzərdə tutmuram. İŞİD intibah deyil, müsəlman dünyasına bir rəzalətdir.

photoslide_title

Mail Yaqublu: “Əgər bir politoloq Azərbaycanda və dünyanın hər hansı bir yerində bunu inkar etsə ki, İŞİD ABŞ-ın layihəsi deyil, mən ona sadəcə gülərəm”. 


- Mail bəy, seminarlarda iştirak edirsiniz və yəqin ki, müasir gənclər barədə sizdə hansısa fikirlər formalaşıb. Bu baxımdan müasir Azərbaycan gəncini necə təsəvvür edirsiniz? Azərbaycan gəncinin həyata baxışını normal hesab edirsiniz?

- İcazə verin, mən pafosdan kənar onu bildirim ki, müasir Azərbaycan gənci dünyanın potensiallı və ən qabaqcıl gənclərindəndir. Onlar olduqca tərbiyəli, əxlaqlı, məqsədli, enerjili, potensiallı, istedadlı, dərin düşüncələrə vara bilən, çalışqan, optimist xüsusiyyətlərə malik gənclərdir. Təbii ki, istisnalar da çoxdur. Amma, istisnalar qaydanı pozmur. Mənim üç minə yaxın Xəzər Universitetində, bir o qədər də başqa yerlərdə tələbələrim var. Mədəniyyət kanalında “Məclisi-üns” verilişində yüzdən çox verilişim olub. Azrbaycan radiosunda, özəl internet televizoya kanallarında mütəmadi çıxışlarım olur. Bunlardan əlavə seminarlarım olur. Gənclərlə hər bir görüş mənim üçün unudulmaz xatirəyə çevirilir. Həqiqətən də onlardan o qədər zövq alıram ki. Və sizi əmin edirəm,  Azərbaycanın gəncləri bu intellektlə ölkəmizi gələcəkdə gülüstana çevirə biləcək potensiala malikdirlər. Amma yenə də qeyd edirəm ki, istisnalar həmişə olub, lakin mən gördüyümü deyirəm.

- Sizcə, cəmiyyətimizdə o mühit varmı?

-Təəssüflər olsun ki, bunun üçün mühitin tam olduğunu deməzdim, amma potensiallı gənclərimiz kifayət qədər çoxdur. Və bizim mövcud vəziyyətimiz həmin istedadlıların ölkədə tam çiçəklənməsinə şərait yara bilmir.

- Necə hesab edirsiniz, burada siyasi səbəblər varmı? Çünki Azərbaycanda monopoliya var və bu monopoliyanın yaratdığı siyasi mühitdir.  Məsələn, mənim vəzifədə bir qohumum yoxdursa,  mənim uşağım gedib hansısa vəzifədə işləyə bilərmi? Bunlar sosial problemlər olsa belə siyasi mahiyyət daşıyır.

- Təbii ki, sosial-iqtisadi səbəbləri var. Siyasi səbəblər deyərkən tam nəyi nəzərdə tutduğunuzu bilmirəm. Amma, mən sizə siyasi baxımdan elə avtoritar ölkələr göstərə bilərəm ki, məsələn, Ərəbistanda, Küveytdə iqtisadi potensial yüksək olduğuna görə insanlar siyasətdən narazı deyillər. Çünki sosial təminat yüksək səviyyədədir. Mən iqtisadi-sosial təminat məsələsinə çox böyük önəm verirəm. Və mənə elə gəlir ki, Azərbaycanda sosial həyat normal olsa, siyasi problemlər özünü o qədər də büruzə verməyəcək.

- Siz Azərbaycanlıları meşşan hesab edirsinizmi?

- Təəssüf ki, Azərbaycanda müəyyən təbəqələrdə meşşanlıq var və biz bunun eybəcər təzahürlərini görürük. Amma bunu əldə bayraq edib deyə bilmərəm ki, Azərbaycan büsbütün meşşan cəmiyyətdir. Bu, Azərbaycan insanına heç yaraşmır. Çünki Azərbaycan insanı fitrən, daxilən, potensial olaraq meşşan deyil. Mən sizə deyim ki, meşşanlığın əsas səbəbi təhsilsizlikdir.Təhsili və dünyagörüşü geniş olan cəmiyyətlərdə meşşanlıq səviyyəsi aşağıdır.

- Sizcə, bu yarımçıqlıq sindromu deyilmi? Yəni, bizim cəmiyyətdə diletantlar çoxdur. Və bu da cəmiyyətdə bir kompleksə çevrilib?

- Ramiz Rövşənin “Azad Qadın” heykəlinə yazdığı şeiri var. O,“Azad Qadın” heykəlinə müraciətlə deyir ki:

Nə üstdən aşağı baxırsan bizə?
Yoxsa bizi də sən doğmusan, qadın?
Sənin doğduqların azad deyilsə,
Özün necə azad olmusan, qadın?
Yox, sənin azadlığın yarımçıqdır deməli,
Sən də yarımçıqsan, biz də yarımçıq.
Yaxşımız da, pisimiz də yarımçıq.

Əslində Azərbaycan cəmiyyətindən danışarkən elə özümüz, öz kostyumumuz, köynəyimiz haqqında danışırıq və özümüzü  tənqid edə bilərik. Biz öz dərdimiz haqqında danışırıq.Təəssüflər olsun ki, meşşanlıq bir yara kimi bəzən xalqımızın üzərində görünür.

- M.Ə.Sabir, Mirzə Cəlil, M.F.Axundzadə, hətta Fətəlidən bu tərəfə Azərbaycanın mental dəyərlərində və düşüncələrində nələr dəyişib?

- Təbii ki, mental dəyərlərdə - qadına və insanların bir-birinə olan münasibətində dəyişən çox şey var. Çünki burada təhsil məsələsi var və irəliləyişlər çoxdur. Biz Sovet vaxtını tənqid etsək də, orada müsbət məqamlarda var idi. Müsbət məqamlardan biri də Azərbaycan insanının kütləvi şəkildə təhsil alması və kitabların kütləvi tirajlarla çap olunması idi. Hətta kitablar 50 -100 min tirajla çap olunurdu. Bunlar müsbət nüanslar idi. Bunların hamısının mental dəyərlərə təsiri var idi. Bayaq söhbətimin əvvəlində dediyim kimi, ədəbiyyatın insan psixologiyasına, davranışlarına 100% təsiri var. Heç kim bunu dana bilməz.

 Bəzən ədəbiyyatçılar çox pessimist danışırlar və deyirlər ki, ədəbiyyatçı “əxlaq müəllimi” deyil. Əksinə mən düşünürəm ki, ədəbiyyatçı elə “əxlaq müəllimi”dir. Xeyli irəliləyiş olsa da, problemlər də az deyil. Və bizim hər gün xalqın acısını görən, yazan, analiz edən, xəyallara dalmayan, çıxış yolunu göstərən mütəffəkkir filosoflara ehtiyacımız var. 

Bizim Əli bəy Hüseynzadələrimiz, Hüseyn Cavidimiz olub. Ona görə də təəssüf ki, bizdə ictimai münasibətlərdə hələ də problemlər çoxdur. Məsələn,buna şəhərdə yerli-yersiz verilən siqnallar, növbədə durmaq mədəniyyətinin hələ də tam formalaşmaması nümunə ola bilər. Biz hələ də bu problemləri yaşayırıq.Bunlar adi görünə bilər, amma çox ciddi problemlərdir. Mən başqa ölkələrdə siqnal səsinə az şahid olmuşam. Amma çox ümidliyəm ki, Azərbaycan insanı dünyanın ən qabaqcıl insanına çevrilə biləcək. Mən bu inamla yaşayıram və bu inamla da tələbələrimə xidmət edirəm. Bu çox vacib şərtdir. Onları öz övladlarım kimi bəsləyirəm və sevirəm. Çünki mən onların “gələcəyin insanı” olduqlarını bilirəm və sanki onları formalaşdırıram. Bu mənim missiyamdır.

photoslide_title

























Mail Yaqublu: “Azərbaycan cəmiyyətindən danışarkən elə özümüz, öz kostyumumuz, köynəyimiz haqqında danışırıq”.


- Ailə münasibətlərində deformasiyalar yaşanır. Sizcə, bunun səbəbi nədir?

- Ailə deformasiyalarının səbəbləri çoxdur.Və Qərb modelinin Azərbaycana gəlməsi ailə struktuna müəyyən ziyanlar vurub. Məsələn, Amerikada hər iki ailədən biri boşanır. Bunun da sonradan problemləri çıxır. İnformasiyanı quşa bənzədirlər ki, o qəfəsdən çıxır və artıq geri qayıtmır. Bu informasiya axını bütün dünyaya yayılıb. Siz nə qədər istəsəniz də feysbukun və digər social şəbəkələrin qarşısını ala bilməzsiz. Bu mümkün deyil. Və mən böyük ürək ağrısı ilə deyirəm ki indi ailənin sağlam qalması çətinləşib. Bilirsiniz, biz informasiyanın qarşısını ala və ya bunu qadağan edə bilmərik. Ya da xəyanətin qarşısını almaq üçün ər xanımını və ya xanım ərini güdməsi absurd şeylərdir. Çünki güdməklə, ya da qadağan etməklə heç nə  alınmayacaq. 

Bizim yeganə yolumuz ənənəvi “ailə müqəddəsdir” prinsiplərinə və əxlaqına sadiq qalmaqdır. Mən burada əsas vəzifəni kişinin üzərinə qoyuram. Kişi gərək həyat yoldaşına qarşı o qədər diqqətcil olsun ki, o xanım diqqətsizlikdən ac olmasın. Xanım zərifdir. Gərək kişi o qədər həssas olsun ki, öz diqqəti ilə ailənin sağlamlığını qoruyub saxlasın. Əgər lazım gəlsə,  xanımının qarşısında diz çöksün, yalvarsın, ağlasın da. Bəzən deyirlər ki, kişilər ağlamaz, amma bu yalnışdır. Kişi də insandır, qəlbi var, hissi var.  Qoy xanım görsün ki, kişi onu nə qədər sevir və öz vicdanı onu xəyanət etməyə qoymasın. Məncə, yeganə çıxış yolu budur.

- Bu yaxınlarda bir paylaşımınızda “Görəsən biz nə vaxt pafosdan xilas olacağıq” sualını vermişdiniz. Bu suala özünüzün cavabınız nə olardı? Və bizi pafoslu olmağa məcbur edən nədir?

- Sovet vaxtı teatr və filmlərdəki danışıqlarda pafos dəbdə idi. Bu pafosla danışmaq Sovet dövründən qalıb. Məsələn, mən özümü pafosdan kənar müəllim hesab edirəm. Mən lazım gördükdə dərsin əvvəlində, ortasında, sonunda şeir deməyə başlayıram və dərsimin konstruksiyasını pozuram. Bəzən uşaqların yorğun olduğunu görəndə 5 dəqiqə yox, 15 dəqiqə şeir deyirəm. İstəyirəm ki, uşaqlar dərsə həvəslənsinlər, ruhlansınlar. Sizə qəribə gəlsə də deyim ki, bəzən dərs prosesində hansısa sözüm tələbəmin qəlbinə toxunubsa dərhal bütün tələbələrin qarşında həmin tələbədən üzr istəmişəm. 

Məncə, pafosdan çıxmağın yeganə yolu təhsilə çox önəm verməkdən keçir. Bəzən deyirlər ki, təhsillə bərabər əxlaqa da önəm verilməlidir. Bu aydın məsələdir və müzakirəyə belə ehtiyacı yoxdur. 

Əxlaq hər kəsə lazımdır. Əxlaq taksi şürücüsünə, kənddə təsərrüfatla məşğul olana, alimə də zəruri şərtdir. Pafos bizə çox vaxt bilmədiyimiz şeyləri gizlətmək, ört -basdır etmək üçün lazım olur. 

Bir neçə gün bundan qabaq dövlət televiziyasında iki saata yaxın Hüseyn Cavid barədə veriliş gedirdi. Mən oturub həmin verilişə baxdım və sizi inandırım ki, Hüseyn Cavidin fəlsəfəsindən heç bir şey deyilmədi. Ancaq “Hüseyn Cavid kimi heç kim yazmırdı deyə, müasirləri ona paxıllıq edirdi”, “Cavid böyük şair idi”, “Cavid sürgünə gedəndə çox əzablar çəkmişdi” və s. bu kimi pafoslu fikirlər səsləndirirdilər. Bəs Cavidi Cavid edən nə idi? Cavidin “Şeyx Sənan”-ı nəyi aşılayırdı? Bu əsər başdan-ayağa fəlsəfədir. Bizim “Məclisi-Üns”-də bu barədə verilişimiz olub. Bu obraz aktualdırmı ya yox? Bəli. Fəlsəfi fikir bütün zamanlar üçün aktualdır.

Azər QARAMANLI
Gülşən ŞƏRİF
pia.az


Etiket:


Digərxəbərlər

General Mövlam Şıxəliyevin 2 milyondan çox əmlakı özünə qaytarıldı - Siyahı

Putinin ilhaq və səfərbərlik qərarı - Bundan sonra müharibənin taleyində hansı faktorlar əsas rol oynayacaq?

Populyar xəbərlər

Azərbaycanda polkovnik-leytenant vəfat etdi - Foto

Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi müharibə istəyir?..

Ermənistanla Gürcüstan arasında demarkasiyası prosesi - İrəvan Tbilisiyə bir kənd verəcək....

Yarım milyon mənimsəyən baş həkim həbsdə öldü    

Şadlıq saraylarında menyular bahalaşdı - Qiymətlər

“Verdiyi koordinatlar o qədər dəqiq idi ki...” - Döyüş yoldaşları Milli Qəhrəman haqqında - Video

Azneft”in baş direktoru vəzifəsindən azad edildi - Yeni təyinat

BMT Baş katibi azərbaycanlı diplomatı yüksək vəzifəyə təyin edib

Ən çox oxunanalar