Çərşənbə axşamı, 19 Mart 2024
USD : 1.7
EUR : 1.8724
Hava
+25 ° Baku
+18 ° Quba
+17 ° Qusar
+22 ° Gəncə
+27 ° Lənkəran
+32 ° Naxçıvan
+30 ° Salyan
+19 ° Şəki

Neft bazarında yeni valyuta - Yuan

Dalana dirənmiş Tehran Çinə daha çox güvənir


Beynəlxalq şirkətlər ABŞ-ın təzyiqi ilə İranı tərk etdiyinə görə İran hökuməti mümkün qədər çox xarici investisiyanı xilas etmək istəyir. Tehran rəhbərliyinin fikrincə, həll Rusiya, Çin və “şərq”lə əməkdaşlıqdır və Qərbin İran bazarına dair tərəddüdümü bununla əvəz etmək olar. Lakin bu yanaşma ilğımdır və bunu sübut edəcək dəlillər var.

İranın Rusiyadakı istəkləri

İran sərmayəyə ehtiyaclıdır. Nağd pulların inyeksiyası xüsusilə İranın energetika sektoru, iqtisadiyyatının məhək daşı olan, çoxsıfırlı rəqəmlərlə ölçülən neft-qaz ehtiyatları – gələcəyinin açarı üçün daha çox aktualdır.

Kağız üzərində bu, Yaxın Şərq və Şimali Afrikada bir neçə ildir neft və qaz müqavilələri imzalayan Rusiya üçün böyük bir investisiya imkanı ola bilər. Ancaq geosiyasət Kremlin İrana daha az sərmayə yatıracağını göstərir. Niyə? Çünki Moskva üçün Tehran həm geosiyasi cəhətdən rəqibdir, həm də Yaxın Şərqdə və enerji bazarlarında öz təsirlərini artırmağa çalışır, həm də Cənub-Şərqi və Şərqi Asiyada yeni qaz bazarları axtarır.

Nəticədə, Rusiyaİran arasında geosiyasi və energetika sahələrində əməkdaşlıq İran üçün qəbzəsi də kəsən qılıncdır. Tehran Rusiyaya lazımdır, ancaq o bilir ki, Moskva yalnız lazım olduğu qədər faydalı olacaq.

Çinin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının zirvəsində (9-10 iyun) prezident Vladimir Putinlə görüşərkən, İran prezidenti Həsən Ruhaninin əsas hədəflərindən biri ölkəsinə daha çox Rusiya investisiyası axıtma idi. Lakin Putin heç bir möhkəm öhdəlik səsləndirməyib. Rusiyaya müraciət etməklə, Ruhani həm də Moskvadan ABŞ-ın may ayında çıxdığı 2015-ci ilin nüvə razılaşmasını xilasetmə səyi xahiş edib. Çünki Rusiya da razılaşmanın iştirakçısıdır, Aİ liderlərinin çoxu kimi, o da sazişin davamlılığını istəyir.

Bəli, Rusiya razılaşmanı qorumaq istəyir. Lakin ABŞ-ın İranla iş aparan Avropa şirkətlərinə sanksiya tətbiq edəcəyi qorxusu ilə, Aİ ölkələrinin sazişdən çıxacağı Moskvanı narahat edir. Bu, əlbəttə, Rusiyanın İrana yardım etmək səylərini pozacaq.

Ruhani ilə görüşdə Putinin başlıca məqsədi, İranı Səudiyyə ƏrəbistanıRusiyanın rəhbərlik etdiyi OPEK + neft həcmini azaltma razılaşmasına riayət etməyə inandırmaq idi. Rusiya iqtisadiyyatının təməlini təşkil edən neftin qiymət yüksəlişi əsas amildir. Moskva prezident Donald Trampın qərarından sonra İranın daha çox neft hasil etməsindən qorxur. Vaşinqtonun təkrarən sanksiya tətbiqinin İrana verəcəyi iqtisadi zərərin qarşısını almaq üçün Tehran bunu etməyə ehtiyac duyur.

Yaxın Şərqin geosiyasi reallıqları, o cümlədən Rusiyaİranın Suriya prezidenti Bəşər Əsəd rejimini iqtidarda saxlama arzusu Moskva ilə Tehran arasında “nikah” şərtləri yaradıb. Ancaq “nikah”ın özü kövrəkdir və Rusiya artıq çox ehtiraslı bir iddiaçı olduğunu göstərib.

Rusiyanın məhdud sərmayə qoyuluşu

2012-ci ildən etibarən Rusiya İranla (hər hansı digər ölkədən daha çox) 10 neft kəşfiyyat-axtarış və istehsal razılaşması imzalayıb. Müqavilələrin dəyəri 20-50 milyard dollar civarında qiymətləndirilir. Ancaq müqavilələrdən yalnız biri icbaridir.

Rusiyanın enerji şirkətləri İranın energetika sektoruna sərmayə qoyaraq, mövcud olmayan rəqabətdən istifadə etməkdən çox xoşbəxt olacaqlar. Ancaq hətta İranla nüvə razılaşması qüvvədə qalarsa, yaxud ABŞAvropadakı repressiyalardan qorxmadan belə, onlar sərmayələrini məhdudlaşdırıblar.

Ayağın İrandan çəkilməsinin əsas səbəbləri geosiyasi və maliyyə məhdudiyyətləridir. Krımın ilhaqı və Şərqi Ukraynada separatçı üsyançıları dəstəkləməyə görə ABŞ-ın Rusiyaya qarşı sanksiyaları ucbatından.

Rusiya hələ də İranda qaz kəşfiyyatı və ya istehsal layihəsinə sərmayə qoymayıb. Əslində, “Qazprom”un sərmayədarı olduğu, yeganə qazla əlaqəli layihə İranın Pakistana çəkdiyi kəmərdir.

Cənub-Şərqi Asiya və Uzaq Şərqin qaz bazarları üçün rəqabət artdığı bir zamanda Rusiya əsas rəqibinə nə üçün kömək etməlidir?

Bir nümunə: Rusiyanın güclü rəqibi olan Türkmənistan, Türkmənistan-Əfqanıstan-Pakistan-Hindistan boru kəmərinin inşasını yavaş-yavaş canlandırmağa çalışır.

İran-Pakistan boru xətti və regional inteqrasiya

Eyni zamanda, Tehran qonşu dövlətlərlə daha çox enerji əlaqələri qurmağa çalışır və daha çox təbii qaz ixracını əsas məqsəd kimi görür.

Ruhani 2013-cü ildə hakimiyyətə gəlməzdən əvvəl, onun mövcud neft naziri Bijən Zəngənə Ruhaninin sələfi Mahmud Əhmədinejadın 2005-ci ildə açıqlanan bəzi regional enerji planlarına istehza edirdi. Əhmədinejad bunu Tehranın regional enerji şəbəkəsinə inteqrasiyasında əsaslı addım kimi dəyərləndirdi. Ancaq onun tənqidçisi olan Zəngənə İran-Pakistan kəmərinin ticari həyat qabiliyyətliliyinə şübhə edirdi.

Əhmədinejadın prezidentliyinə qədər də Zəngənə neft naziri idi və o zaman Avropanın enerji şirkətləri ilə işləməyə üstünlük verirdi. Odur ki, İranın nüvə razılaşmasını imzalamasından sonra Avropa enerji şirkətlərini İrana qaytarmağa çalışması sürpriz olmadı.

ABŞ nüvə sazişindən çıxdıqda, sanksiyalardan qorxan Avropa enerji şirkətləri yenidən İranı tərk etməyə başladılar. Zəngənə köhnə boru kəmərindən ikiəlli yapışmalı oldu.

Qonşuları ilə enerji əməkdaşlığının həyata keçirilməsində İranın əsas hədəflərindən biri daha geniş iqtisadi inteqrasiyanı təşviq etməkdir. Həm də bu prioritet həmişəkindən daha vacibdir.

Rusiya və Çinin İran strategiyası

Kreml İranı enerji təhlükəsizliyi strategiyasının tərkib hissəsi kimi görür. Moskvanın Tehranın enerji siyasəti üzərindəki təsirləri qlobal əmtəə bazarlarına əlavə təsir göstərməyə imkan verir. Bu, xüsusilə də, İranın OPEK müqaviləsinə sadiq qalmasına aiddir.

Hazırda İran razılaşma ilə əldə olunan neftin yüksək qiymətlərindən faydalanır və ona dəstək verməyə davam edir. Amma Tehran OPEC-in və Moskvanın neft həcmlərini artırmaq üçün gözlənilən qərarı ilə məyus olur. Siyasi cəhətdən xaotik Venesuelada istehsalın azalması və Çinin tələbi ilə artım gözlənilir.

OPEK + ilə razılaşması – neft qiymətlərinin yüksəlişindən sonra Rusiya Qaz İxracatçı Ölkələr Forumundan (GECF) qaz qiymətlərini yüksəltmək üçün istifadə etməsi qərara alıb. Hazırda forum üzvləri qlobal qaz istehsalının 66 faizini təşkil edir, amma OPEK neft qiymətləri ilə bağlı qaz qiymətlərini təsir etmək imkanına malik deyil. Digər ölkələr qrupa qoşulmaqda davam edir, yəni qurumun potensialı var.

Maraqlıdır ki, GECF Tehranda təsis edilib, qərargahı Qətərin paytaxtı Dohadadır və Rusiya tərəfindən idarə olunur. OPEK ilə olduğu kimi, ABŞ qurumun üzv deyil.

Rusiyaİran birbaşa əməkdaşlıq edir, çünki ABŞ hər iki ölkəni sanksiya siyahısına salıb, bu, birlikdə işləmələrini vacib hesab edir. Buna görə də, bölgədə geosiyasi rəqabəti bir kənara qoyublar, lakin bunun davam edib-etməyəcəyi aydın deyil.

Rusiya davamlı geosiyasi və enerji əməkdaşlığı üçün İrana şərtlər tətbiq etməyə çalışacaq. Çin İranın enerji ticarətində dollar çəkicindən qurtuluşuna kömək etmək istəyir. İran çətin bir danışıqlar aparır, Moskva və ya Pekinin iradlarını Tehrana qəbul etdirməsi asan olmayacaq.

Avropanın ən böyük neft təchizatçısı olan Rusiya İranın energetika sektorunun güclənməsinə Avropa bazarının qəribə bir rəqib olmasında maraqlı deyil. Əslində, İranın ixrac potensialının azaldığını tezliklə görəcək.

Rusiyanın enerji şirkətləri qeyri-neft layihələrinə investisiya qoymağı və ya Rusiyanın hələ fəth etmədiyi bazarlarda İranın “swap” (neft əvəzinə mal) müqavilələrində iştirak etməsi ilə maraqlanacaq.

Bununla yanaşı, Rusiya şirkətləri, xüsusilə də “Rosneft”, Çin və Hindistanda satışlarını artırmaq üçün İranın enerji ixracatını azaldacaq.

Çin dünya neft ticarətində valyuta olaraq dolların yerini yuana vermək üçün ilk addımlarını atıb. İran ən böyük neft tədarükçülərindən biridir. İran yuan əməliyyatları ilə razılaşsa, bu, dünya bazarında Çin valyutasının likvidliyini artıracaq.

İranın qısa müddətli enerji perspektivləri baxımından, enerji bazarında ən güclü rəqiblərindən biri olan Rusiyanın şıltaqlığına dözməkdənsə, ən böyük idxalatçılarından biri olan Çinin istəklərinə daha çox güvənməlidir.

Aleks Vatanka, Rauf Məmmədov

“Middle East İnstitute”

Tərcümə: Strateq.az

pia.az


Etiket:


Digərxəbərlər

General Mövlam Şıxəliyevin 2 milyondan çox əmlakı özünə qaytarıldı - Siyahı

Putinin ilhaq və səfərbərlik qərarı - Bundan sonra müharibənin taleyində hansı faktorlar əsas rol oynayacaq?

Populyar xəbərlər

Bukingem sarayı kral III Çarlzın ölüm xəbərini təkzib edib - Yenilənib

Məşhur avtomobil markasının Azərbaycanda istehsal tarixi açıqlandı 

Prezident Xankəndidə Novruz tonqalını alovlandırıb, xalqı təbrik edib - Yenilənib

Növbəti köç karvanı Füzuli şəhərinə çatıb, mənzillərin açarları təqdim olunub - Yenilənib

Tacir Şahmalıoğlu: “Evliliyim alınmadı, boşandım”

Nömrəsini sərnişinə vermək istəyən sürücü cəzalandırıldı - Açıqlama

Ermənistanın Hindistandan aldığı silahlar yararsız vəziyyətdədir...

Daha bir kənddə təmtəraqlı yas mərasimləri ilə bağlı qərar

“Qarabağ”ın baş məşqçisi cəzalandırılıb

Ən çox oxunanalar